Европа на работ на нова станбена криза

Европа, како и остатокот од светот, е на почеток на нова станбена криза. За прв пат по економската и финансиската криза од 2008 година, чии ефекти се почувствуваа на пазарот на домување, новата криза ја загрозува најголемата група граѓани во Европа: средната класа.

Несигурноста, па дури и стравот, заканата од губење на покривот над главата, ги доближува експонентите на оваа социјална категорија до крајната десница и претставниците на популистичката струја, кои го користат ова прашање, заедно со миграцијата, да добијат како што е можно повеќе места во Европскиот парламент. Ова се заклучоците од студијата која неодамна ја објави „Гардијан“ во која се цитира предупредување на експерт на ОН. Според него, новата станбена криза ќе погоди не помалку од четири категории Европејци.

„Кризата за домување повеќе не ги погодува само луѓето со ниски приходи, имигрантите или семејствата со еден родител, туку и средната класа“, рече специјалниот известувач на ОН за домување Балакришнан Рајагопал, според „Гардијан“.

Според некои експерти, станбената криза започна со економската криза која настана во војната во Украина и се манифестираше со зголемување на инфлацијата и цените на енергијата, кои доведоа до спирални цени, а сето тоа резултираше со помала куповна моќ. Во случајот со пазарот на станови, кризата има и свои директни причини – пад во градежниот сектор, масовна имиграција, особено во големите градови и недостаток на социјални мерки од страна на владите.

Аналитичарите цитирани од „Гардијан“ имаат поинаков став, тврдејќи дека станбената криза започна многу порано и се продлабочи во изминатата деценија и сега ескалира. Според нив, тој е најакутен во големите градови и е предизвикан од масовната имиграција во изминатата деценија, како и од туризмот, кој се „разбудил“ по пандемијата. Се чувствува низ цела Европа, од Холандија до Португалија, од Грција до Германија и во Велика Британија.

Цените на куќите се зголемија за 50% во последната деценија

Кога станува збор за купување, цените на куќите во Европа се зголемија за речиси 50% во последната деценија – 2010-2022 година. За кириите, зголемувањето во истиот период е близу 20%, покажуваат податоците на Евростат. Иако е помал по обем, порастот на пазарните цени на изнајмување има посериозно влијание, главно во однос на социјалните групи што ги засега.

Во последниве месеци, недостатокот на прифатливи станови доведе до протести во неколку главни градови на ЕУ и големи градови, како што се Лисабон, Амстердам, Прага, Милано и Лондон. Постојат европски земји каде што повеќе од 20% од домаќинствата трошат повеќе од 40% или повеќе од нето приходот на кирија. За младите, сегашните цени на киријата јадат околу половина од нивниот приход, а хипотеките се дури 10 пати повеќе од просечната плата.

Во Германија, единствената земја во Европа каде што изнајмувачите се побројни од сопствениците на куќи, кириите се зголемија астрономски, особено во големите градови. Во Берлин кириите се зголемија за 9% за една година: за стан од околу 60 квадратни метри просечната месечна кирија е повеќе од 800 евра, а во Минхен уште повеќе, 1.115 евра за стан со иста големина, според до Frankfurter Allgemeine Zeitung. Постојат многу причини за ова, вклучувајќи го и многу помалиот број на нови домови што се градат во споредба со побарувачката.

Во Германија има недостиг од повеќе од 800.000 домови и потребата е се поголема. Амбициозниот план на федералната влада за изградба на 400.000 домови годишно, вклучувајќи 100.000 социјални станови, е тешко остварлив поради високите трошоци и зголемените каматни стапки. Речиси 10 милиони луѓе во земјата, главно семејства со еден родител, живеат во тесни квартови – така велат податоците на Федералниот завод за статистика.

Ситуацијата е уште поочајна во Литванија, каде кириите пораснаа и до 144%, и Ирска, каде што порастот е веќе над 80%. На крајот на минатата година, киријата за еднособен стан во центарот на Даблин изнесуваше повеќе од 1.900 евра, додека во помалку атрактивниот запад од градот просекот беше 1.300 евра.

Романија – 35% се зголемува киријата, цените на куќите – 25%.

Според локалните специјалисти, Романија, исто така, забележа значителни зголемувања на цените на имотот и кириите, но зголемувањето сè уште не го достигнало нивото на Западот. Помеѓу 2010 и 2023 година, кириите во Романија се зголемија во просек за 35%, додека цената за купување дом се зголеми за 25,5%. Експертите посочуваат дека цените во овој опсег сепак се просечни, што донекаде се задржуваат од цените во помалите градови.

Инфлацијата во изминатите две години направи сериозна штета на пазарот на станови, при што цените на градежните материјали се зголемија на рекордно ниво во споредба со претходните години. И покрај овие зголемувања, Букурешт (главниот град на Романија) останува под просекот на ЕУ за кирии, иако финансискиот товар овој месечен трошок го става на заработката на младите луѓе или семејствата со еден родител е значителен. На крајот на минатата година, просечната цена на изнајмување на стан со две спални беше 558 евра, што е за 16% повеќе во однос на истиот период лани. Со просечна нето заработка во Романија минатата година од нешто повеќе од 900 евра, може да се каже дека за многу Романци, повеќе од половина од нивниот приход одел на кирија. И покрај тоа, Букурешт е под големите европски метрополи, при што Париз, на пример, плаќа 80% од просечната нето плата, а Берлин 70%.

Станбена криза, политички експлоатирана

Во овие околности, европската станбена криза, предизвикана од растот на кириите и неверојатно високите цени на имотот, стана главно прашање во пресрет на изборите за Европскиот парламент, целосно искористена од популистичките партии, покажува анализата на „Гардијан“. Покрај имиграциското прашање, имиграциската криза би можеле успешно да ја искористат овие политички партии, кои, според анкетите на ЕУ, би можеле да бидат на прво место во девет земји-членки на ЕУ и на второ или трето место во девет други, велат аналитичарите на Гардијан. Тие ја наведуваат Холандија, каде што екстремно десничарската партија предводена од Герт Вилдерс победи на општите избори во 2023 година поради антиимигрантските пораки обвинети за станбената криза, како пример за влијанието на станбената криза врз изборите. Според Герт Вилдерс, за станбената криза виновни се и странските студенти, чиј број нагло се зголеми во последните години.

Проблемите во Холандија започнаа пред повеќе од 10 години кога, покрај бездомниците без приходи, за социјални станови почнаа да аплицираат и млади и стари лица кои имаа работа или пензии, но веќе не можеа да си дозволат да плаќаат кирија. Просечната куќа во Холандија сега чини 452.000 евра, што е повеќе од 10 пати повеќе од просечната годишна плата од 44.000 евра. Цените на куќите се удвоија во изминатите 10 години, а во најбараните области поскапувањето е дури 130%.

Значително се зголемија и кириите во приватниот сектор, кои сочинуваат околу 15% од вкупниот станбен фонд. Еднокреветна соба во куќа во Амстердам чини 950 евра месечно; студио чини најмалку 1.500 евра или повеќе, а апартман за три лица чини 3.500 евра. Во меѓувреме, листата на чекање во секторот за социјални станови, која е околу двапати подолга од приватните станови, во просек изнесува седум години на национално ниво – но во големите градови, особено во Амстердам, може да биде долга и до 18 или 19 години.

Аналитичарите цитирани од „Гардијан“ велат дека ова се должи на владината политика од почетокот на 2010-тите, кога Министерството за домување и планирање беше укинато и продажбата на станови беше либерализирана. Ова резултираше со тоа што околу една четвртина од становите во поголемите градови во земјата се во сопственост на приватни инвеститори. На ова би се додале и низа други законски мерки, како што е исчезнувањето на субвенциите за изградба на станови или ослободувањето од хипотекарниот данок за купувачите. Тие, иако беа наменети да им помогнат на младите да го купат својот прв дом, на крајот им помагаат на постојните сопственици да инвестираат во повеќе имоти и да ги зголемат цените за изнајмување.

„Европа го пиеше Kool-Aid од 1980-тите… пазарите беа добри, планирањето беше лошо“ (…) „Но, пазарите се грижат само за себе. Ако се ослободите од државното планирање, никој не обезбедува станови. И ова е она што ѝ дозволува на PVV (на пример, екстремно десничарската партија во Холандија), на пример, да ги обвинува мигрантите за Холандската криза, кога нема докази дека мигрантите се виновни, ако сакаме да го запреме подемот на екстремната десница, да ја лишиме од малку кислород, работите како домувањето треба да се гледаат како основни права“, рече специјалниот известувач на ОН. домување на Балакришнан Рајагопал, цитиран од Гардијан.