Иднината на Романија е со прогресивно оданочување

Враќањето на прогресивното оданочување на доходот е тема која неодамна беше оживеана во домашниот политички дискурс во Романија и претставена како решение за недостигот на пари во буџетот, особено во контекст на падот на приходите од даноците за потрошувачка.

Сепак, ниските даночни стапки на Романија се споменуваат и во последниот извештај на Европската комисија за земјата. Истакнува дека Романија има релативно високи даноци за ниските плати и прениско оданочување на капиталот, со што се доведува во прашање ефективноста на единствената стапка. Во неодамна објавениот документ, експертите од Брисел посочуваат дека оваа ниска даночна стапка влијае на способноста на државата да ги прераспредели приходите од буџетот и може да доведе и до негативни ефекти врз пазарот на трудот.

Извештајот за земјата за Романија беше објавен како дел од Пролетниот пакет на Европскиот семестар 2023 година, во кој Комисијата им дава насоки на земјите-членки за тоа како да изградат силна економија погодна за иднината, обезбедувајќи долгорочна конкурентност и просперитет за сите во сегашниот тежок геополитички контекст. Во трудот се претставени оценки во неколку области, вклучително и за имплементацијата на NRRP, и се даваат некои препораки до креаторите на политиките во Романија.

Од даночната страна, извештајот нагласува дека во структурата на приходите на државниот буџет, придонесите од даноците на трудот се ниски, а оданочувањето на капиталот – уште пониски.

„Релативно високиот данок на заработката со ниски плати може да доведе до намалување на побарувачката за неквалификувана работна сила“, исто така се истакнува во извештајот.

Како придонес кон БДП, даноците на трудот во Романија изнесуваат 12,1%, нешто повеќе од половина од европскиот просек од 20,9%. Во исто време, даноците на капитал сочинуваат само 4% од БДП, што е помалку од половина од европскиот просек од 8,5%, според податоците презентирани во Извештајот. Според бројките што ги анализираа експертите во Брисел, единствен данок близок до оној на европските земји е данокот на потрошувачка, кој изнесува 10,4 отсто од БДП, наспроти европскиот просек од 11,2 отсто, и покрај помалата наплата на ДДВ во Романија.

Извештајот за земјата покажува дека „дигитализацијата на јавните услуги“ е ниска

Темата за прогресивното оданочување неодамна се врати во домашниот политички дискурс во Романија. Поддржувачите на идејата за повторно воведување на системот што Романија го напушти пред 18 години, тврдат дека Романија треба да се усогласи со повеќето европски земји кои имаат таков систем. Според економските експерти, преминувањето на прогресивно оданочување во Романија по речиси две децении би било административен и економски предизвик.

Прогресивното оданочување значи дека како што се зголемуваат приходите на даночните обврзници, така се зголемуваат и даночните стапки што и ги должат на државата. Граѓаните би придонеле за функционирање на државата според нивните можности. Оние кои заработуваат повеќе, затоа придонесуваат повеќе. Главната придобивка е тоа што ќе воведе поголема правичност во прераспределбата на доходот и ќе го намали јазот помеѓу оние кои добиваат високи и ниски приходи. На среден до долг рок, прогресивното оданочување може да создаде поголема рамноправност во системот. Поддржувачите на идејата за повторно воведување на прогресивно оданочување се согласуваат со оние кои се противат на идејата во однос на временскиот хоризонт: таква голема промена не може да се спроведе веднаш, од еден ден во друг, а една од главните пречки е недостатокот на дигитализација на Национална агенција за даночна администрација. Теоретски, секој прогресивен даночен систем е придружен со низа даночни одбивања за да им се овозможи на даночните обврзници пристап до основните јавни услуги. Овие даночни одбитоци се однесуваат на неоданочливи износи за здравство, образование или култура, од кои имаат главно поединци или семејства со пониски приходи.

Дигитализацијата на јавните услуги во Романија е ниска

Според оние кои го поддржуваат воведувањето на рамниот данок, системот е многу поуправлив и затоа ја поттикнува продуктивноста. Образложението е дека граѓаните имаат тенденција да се обесхрабруваат ако знаат дека кога ќе заработат повеќе, ќе плаќаат сè поголеми даноци.

„Тоа е фундаментална дискусија за прогресивното оданочување. Знам и знаете дека ова прогресивно оданочување не може да се спроведе од следната година. Но, јас продолжувам да го поддржувам прогресивното оданочување и мислам дека тоа е единственото решение за Романија во овој момент (…) Мислам дека е правилно, прво, АНАФ да си ја врши својата работа, да дигитализира и потоа да бара од населението друг даночен режим“, вели претседателот на ПСД, романскиот премиер Марсел Чиолаку.

„Иднината на Романија лежи во прогресивното оданочување, како што е во сите европски земји“, додава тој.

„Прогресивното оданочување е решение кое може да се примени само кога ги имаме сите потребни алатки, а тоа е дигитализација на ниво на Министерство за финансии, за утврдување на вкупниот приход, бидејќи зборуваме за прогресивно оданочување кога можеме да го одредиме вкупниот приход. Бидејќи денес сите овие бројки сè уште се чуваат со молив во книгите, невозможно е да се примени прогресивно оданочување“, изјави за печатот претседателот на ПНЛ, поранешен премиер Николае Чиука. Покрај тоа, Извештајот за земјата посочи дека „дигитализацијата на јавните услуги – како облак, е-влада и телемедицина – е ниска, и покрај неодамна спроведените мерки, од 2022 година, преку NRRP“.

Прогресивното оданочување главно се практикува во земји со стабилни економии. Во овие главно западноевропски земји, средната класа произведува доволно вредност за да се прераспредели во општеството. Исто така, по плаќањето на даноците, она што му останува на даночниот обврзник мора да биде доволно за пристојно живеење. Во овој контекст, економистите кои се противат на прогресивниот даночен систем тврдат дека во Романија, 35 години по падот на комунизмот, не е формирана доволно силна средна класа. Таквата средна класа треба да заработува доволно за да може, по зголемувањето на даноците, да продолжи да остварува задоволителен приход.

Во случајот со Романија, од административна гледна точка, примената на прогресивниот данок не е лесна. Експертите кои го поддржуваат или се противат на прогресивното оданочување тврдат дека на оваа нова даночна алатка, како што е прогресивното оданочување, и е потребна дополнителна бирократија и повисок административен капацитет од страна на државата. Зошто? Одговорот е едноставен: повеќе документи доаѓаат со прогресивна стапка. Ова би значело повеќе даночни одбитоци со придружните документи, што би го зголемило бројот на вработени во даночната канцеларија и консултанти кои ги плаќаат даночните обврзници за да им помогнат да ги искористат даночните одбитоци. Поместувањето кон прогресивно оданочување во Романија би значело дека 6,5 милиони луѓе ќе мора да поднесуваат даночни пријави секоја година. Во моментов, бројката е помала од еден милион. За да се обезбеди предвидливост за деловното опкружување, суштинската промена во даночната филозофија треба да се објави многу однапред, најмалку две до три години.

Романија не е единствената европска земја која сè уште има рамна стапка на данок на доход, со слични системи кои функционираат во соседните Бугарија и Унгарија. Значително прогресивни даночни стапки се во сила во земји како Австрија, Словачка, Белгија и Германија. Воведувањето на единствената даночна стапка беше политика која главно ја водеа земјите од Централна и Источна Европа за време на транзицијата кон пазарна економија и се користеше, меѓу другото, како поттик за привлекување странски инвестиции.

По 1990 година, оданочувањето на доходот во Романија се спроведуваше во различни форми на прогресивно оданочување до 2004 година.

Помеѓу 2000 и 2004 година, кога концептот на „вкупен личен доход“ беше воведен во законодавството, во Романија имаше пет прагови за оданочување на приход: 18%, 23%, 28%, 34% и 40%. Од 2005 година наваму, паушалната стапка од 16% беше воведена и задржана на ова ниво до 2017 година, кога паушалната стапка падна на 10% од вкупниот бруто приход.

Дефицитот на Романија во првите 5 месеци од 2023 година достигна 7,4 милијарди евра (2,3% од БДП). Познато е дека дефицитот повеќе се зголемува во вториот дел од годината и со тоа во декември би достигнал 6% од БДП. Во односот со Европската унија, Романија е во процедура на „прекумерен дефицит“. Така, за да се усогласи со правилата од Мастрихт, Романија мора до крајот на 2024 година да го намали буџетскиот дефицит на под 3% од БДП.