Како ќе изгледа идниот состав на Европскиот парламент?

Неодамна објавената европска студија открива голема промена што би можела да се случи во составот на идниот Европски парламент. Според авторите на студијата, централно-левичарските партии и Зелените би можеле да изгубат пратенички места и за првпат во европскиот законодавен дом би можела да се појави популистичка коалиција на демохристијани, конзервативци и европратеници од радикалната десница. Ова е во време кога популистичкиот феномен полека, но сигурно расте во Европа во последните години.

Според студијата на Европскиот совет за надворешни односи (ЕЦФР), врз основа на анкетите на јавното мислење во секоја земја-членка на ЕУ, европските популисти би можеле да завршат на првите две места во две третини од земјите на ЕУ на европските парламентарни избори во април.

Партијата ЕЦР ќе ја престигне Обнова Европа и ќе стане трета по големина европратеничка група

Така, според студијата на ECFR, во девет земји – Австрија, Белгија, Чешка, Франција, Унгарија, Италија, Холандија, Полска и Словачка – екстремно десничарските партии најверојатно ќе бидат на прво место, а во девет други – Бугарија, Естонија , Финска, Германија, Латвија, Португалија, Романија, Шпанија и Шведска – втори. Во таков случај, околу половина од местата во Европскиот парламент би можеле да добијат радикални десничарски партии. Студијата проценува дека, во споредба со последните избори, овие партии би можеле да добијат дополнителни 90 до 100 пратенички места и дека постои голема веројатност дека или радикалната десница „Идентитет и демократија“ (ИД) или европските конзервативци и реформисти (ЕЦР) групата би можела да заврши на третото место во ЕП (детронизирање на Renew Europe, кое е на трето место по ЕПП и С&Д во тековниот парламентарен мандат). Таквото ненадејно поместување надесно ќе има важни последици за европските политики, особено политиките за животната средина, предвидуваат авторите на студијата.

„Резултатите покажуваат дека Европскиот парламент веројатно ќе направи остар пресврт надесно по јуни 2024 година. Иако парламентот не е најважната институција на ЕУ кога станува збор за надворешната политика, начинот на кој политичките групи се усогласуваат по изборите и влијанието на овие избори врз националните дебати во земјите-членки ќе имаат значителни импликации врз способноста на Европската комисија и Советот да направат надворешнополитички избори, особено во спроведувањето на следната фаза од Европскиот зелен пакт“, се вели во студијата.

Огромните трошоци на овие политики ги натераа земјоделците во речиси секоја земја на ЕУ, од Холандија, Германија и Франција до Полска и Романија на улица во последниве години. И популистичките партии ги зајакнаа овие незадоволства, исто како што профитираа од бранот миграција, кој достигна рекордни височини за прв пат од 2015 година, веднаш по избувнувањето на војната во Украина.

Екстремно десничарските партии постигнаа бавен, но постојан напредок во последниве години, среде енергетската криза и зголемената инфлација, запленувањето на моторите на речиси сите национални економии и мачните дебати за реформирање на законите за миграција и азил. Политичкиот пејзаж на Европа беше преобликуван со минатогодишните општи избори во неколку европски земји. Во големите европски западни демократии – од Германија, каде што екстремно десничарските партии презедоа дел од Länder, до Холандија, каде антисистемската партија на Герт Вилдерс победи на изборите (но, досега не успеа да формира владина коалиција) и Шпанија – каде што социјалистичкиот премиер Педро Санчез ја кооптира каталонската сецесионистичка партија на Карлес Пучдемон во владата за да се задржи себеси на функцијата – популистичката, радикалната, екстремистичката десница дојде на власт, комплетирајќи го пејзажот што беше во флукс неколку години. Ситуацијата не е поинаква на истокот и центарот на континентот. По изборите во Словачка, популистот Роберт Фицо – чија реторика е неверојатно слична со онаа на лидерот на Будимпешта Виктор Орбан, кој и двајцата не сакаат да ја видат Украина во ЕУ и НАТО – ја презеде функцијата шеф на владата во Братислава и чија приоритетите вклучуваат низа „реформи“ како што е укинувањето на обвинителството.

Промените започнаа во претходните години

Во Франција, и покрај коалицијата на сите политички сили за да се спречи лидерката на екстремната десница Марин Ле Пен да го освои претседателското место во 2016 и 2020 година, нејзината политичка партија, Националниот фронт, стана најголемата опозициска група во парламентот. А влијанието на Националниот фронт расте со секој протест против владата на Емануел Макрон. Владата на Џорџија Мелони, поставена во 2022 година, е подалеку десно од која било политичка партија што владеела со земјата од Втората светска војна. Во Финска и Шведска, екстремно десничарските партии ги поддржуваат владините коалиции. Во Германија, екстремно десничарската алтернатива – AfD, се искачи на третото место на рангирањето на партиите од 2017 година. Виктор Орбан – еден од европските премиери со најдолг стаж и еден од најголемите критичари на Европската унија – е вратен на функцијата по петти пат во 2022 година. Во Полска, проевропскиот политичар Доналд Туск успеа да го собори од власт популистичката десница Јарослав Качински, но неговата влада уште од првите денови беше опколена од протестите на новата опозиција, која изјави поддршка од претседателот Анджеј Дуда. Во Австрија, влијанието на неонацистичките групи растеше систематски. Популистичкиот бран расте во последните 6-7 години во Европа и пошироко – истиот бран е забележан и во ОК и во САД. Но, додека во ОК тоа доведе до Брегзит, а САД го поттикнаа Доналд Трамп на власт, европските гласачи се спротивставија на овој бран. Барем досега.

Постои широко прифатена теорија дека мнозинските изборни системи – како што се оние во САД и ОК – кои работат на принципот победник зема сè, го олеснуваат исклучувањето на екстремните ставови, додека пропорционалните системи – вообичаени во Европа – им помагаат развиваат. И покрај тоа, до неодамна, доаѓањето на власт на екстремистичките партии во Европа беше речиси невозможно поради неподготвеноста на главните политички играчи да ги кооптираат како коалициски партнери. Ова, сепак, се промени. Со оваа промена, дури и линијата што го дели центарот од крајната десница се чини дека станува се потенка.

Подемот на популизмот може да се стави и во равенката понуда-побарувачка. Со порастот на економското незадоволство или социјалните проблеми – како што е миграцијата – меѓу населението, природно се зголеми понудата на антисистемски партии и без нужно да имаат конкретни решенија за проблемите, тие ги канализираа овие незадоволства и им дадоа заеднички глас. Се чини дека раните 2020-ти нудат уште подобри услови за развој на овој популистички тренд од претходната деценија, со враќањето на задушената инфлација и зголемените животни трошоци, зголемените трошоци за одбрана и нерешените имиграциски прашања. Последно, но не и најмалку важно, оваа голема промена во европскиот политички пејзаж доаѓа со голем број предизвици за ЕУ, бидејќи опаѓа ентузијазмот на јавноста за нејзините вредности.

Ризикот од нов Брегзит е еден од нив. Герт Вилдерс, лидерот на екстремната десница во Холандија, е дефиниран со неговата антипатија кон исламот и ЕУ и вели дека е подготвен да го манифестира ова чувство додека неговата земја не ја напушти Унијата. Во својата кампања за општите избори, Вилдерс се покажа како политичар кој е најпријател на Русија. Така, ултранационалистите во Москва ја поздравија неговата изборна победа и му посветија „оди“ во нивните домашни публикации, како што забележаа аналитичарите во Политико.

Од овој популистички бран не е поштедена ниту Романија. Според анкетата спроведена од Центарот за меѓународни истражувања и анализи, 40 отсто од гласачите би гласале за централна или десничарска партија, а само 13 отсто за левица. Последните анкети на јавното мислење, спроведени во јануари и покажуваат мали разлики, ја ставија националистичката партија АУР, формирана пред изборите во 2020 година, на трето или на второ место според предноста на гласачите.