Subscribe
Коалициската влада во Букурешт во моментов чека одлука за еден од најсложените судски случаи во кои Романија некогаш била вклучена. Надвор од огромните суми што би можела да ги плати доколку го изгуби случајот, романската држава ќе излезе со уништен имиџ и нарушен кредибилитет.
И покрај фактот што јавноста не доби многу информации со текот на времето, тоа докажува што е можно појасно дека романската држава ги одигра двата краја против средината во случајот Росија Монтана. Бидејќи станува збор за тоа, тужбата против романската држава ја покрена компанијата која поседува лиценца за ископување злато во планините Апушени во Росија Монтана. Истата романска држава која во 2013 година и ја додели дозволата за рударство на канадската компанија Габриел Рисорсис, четири години подоцна побара да се вклучи локалитетот Росија Монтана во наследството на УНЕСКО. Резултатот од оваа двојна игра: тужба од милијарда долари од една страна и напуштено село каде не само што не доаѓаат туристи, туку и мештаните одамна го напуштиле.
Депозитите на злато и сребро во Роша Монтана се проценуваат на над 16 милијарди долари
Сапунската опера Роша Монтана започна во раните години по Револуцијата во 1989 година и, на еден или друг начин, речиси сите романски влади беа вклучени до еден или друг степен. Првиот што го виде потенцијалот на бизнисот со злато Роша Монтана беше романско-американскиот бизнисмен Френк Тимиш, кој ја доби дозволата за рударство во 1997 година под првата десничарска коалициска влада предводена од Националната селанска Христијанско-демократска партија. Една година подоцна, под истата влада, бизнисот, во кој романската држава беше акционер со 20 отсто, го купи Габриел Рисорсис. Беа потребни уште една и пол деценија пред, во 2013 година, канадската компанија да ја добие дозволата за експлоатација. Во тоа време, депозитите на злато и сребро беа проценети на 16 милијарди долари и, според договорот што романската држава и го понуди на компанијата, таа требаше да добие годишен хонорар од 6% од оваа вредност.
Дури тогаш започнува вистинската „сапуница“, со дозволата што тогашната социјалдемократска влада и ја даде на компанијата да го користи контроверзниот рудник за цијанид. Еколошките невладини организации – и не само – мобилизираа и мобилизираа десетици илјади луѓе кои протестираа на улиците низ земјата под слоганот „Спасете ја Росија Монтана“. Движењето беше толку големо што некои од водачите на акцијата беа истуркани во следниот парламент и влада. Од „Save Roșia Montană“ до движењето #Rezist , ја зеде само искра – без да биде иронично – од епизодата „Colectiv“ – трагедијата во која во пожар во приватен клуб во главниот град загинаа неколку млади луѓе, а други беа тешко повредени. . Еднопартиската социјалдемократска влада предводена од младиот премиер Виктор Понта мораше да си замине и на нејзино место дојдоа, на бранот #Резист, „технократите“ на Дакијан Чолош. И еден од неговите последни дела, пред да го заврши својот контроверзен мандат во 2017 година, беше промовирањето на досието Роша Монтана во УНЕСКО.
Во меѓувреме, под притисок на улицата, законот за употреба на цијанид беше отфрлен од двата дома на парламентот во периодот од 2013 до 2014 година. Како резултат на тоа, Габриел Рисорсис ја тужеше романската држава пред Арбитражниот суд на Светската банка. Национал-либералната партија и нејзиниот претседателски кандидат Клаус Јоханис одиграа важна улога во отфрлањето на нацрт-законот. Иако првично го поддржаа предлог-законот на Понта, тие се премислија околу изборната кампања во 2014 година и гласаа против. И Јоханис – кој стана претседател – јасно стави до знаење дека е против проектот.
Армијата адвокати вработени во владата ги советуваше носителите на одлуки во Букурешт да го повлечат досието од УНЕСКО за да се минимизира штетата. А социјалдемократските влади се обидоа да го блокираат досието. Но, либералниот премиер Лудовик Орбан го заврши процесот во 2020 година и Роша Монтана стана заштитено историско место.
Изјавите дадени во тоа време од страна на либералниот министер Богдан Георгиу се показател за неспособноста на кабинетот на Лудовик Орбан да го реши проблемот и како неговите членови претпочитаа да им го препуштат тоа на оние кои ќе ги следат:
„На некој начин е разбирливо, бидејќи романската држава, во овој арбитражен процес во Вашингтон, ја претставува Министерството за финансии, кое ангажирало адвокатска канцеларија (…) Министерството за финансии вели дека ако го задржиме досие плаќаме 5 милијарди, ако го повлечеме плаќаме околу 1 милијарда, затоа што и онака плаќаме отштета, така велат адвокатите, но поентата е дека некој ни гарантира дека ако сега го повлечеме досието и чекаме уште 5 години, затоа што ние би морало да се почне одново целата процедура, навистина ќе ја има таа разлика.Никој не го гарантира тоа.Да не се обидат да ја исфрлат мачката од торбата, па превентивно во случај да изгубиме да покажеме со прст кај оние кои не го повлекле досието по наредба, не знам, од адвокатска канцеларија“, рече Георгиу во интервју за Европа Либера.
Радио станицата тогаш објави дека договорот потпишан од Министерството за финансии со конзорциум од адвокатски фирми кои го застапуваат во Арбитражниот суд во Вашингтон не предвидува такса за успех. Сепак, сумите што ги наплатуваа адвокатите беа прилично стрмни – 137-139 евра/час – и во отсуство на дополнително појаснување за ова прашање од носителите на одлуки, можеме само да претпоставиме дека, бидејќи договорот е потпишан во 2015 година, целокупната сумата што ја наплатуваат е од редот на стотици илјади ако не и милиони евра. Но, што се овие пари кога зборуваме за неколку милијарди кои Романија би можела да биде принудена да ги плати?
750 милиони отштета и 3 милијарди казни
По години престој во сенка, неодамна во печатот во Букурешт протече информација за судењето од владини извори, со очигледна цел да се подготви романската јавност за она што следува, за пресудата од милијарди. Не се знае точно кога ќе биде изречена оваа пресуда, ниту е јасна сумата. Актуелниот премиер Марсел Чиолаку тврди дека тоа би било само 2 милијарди, тоа е половина од сумата што ја бара Габриел Рисорсис како компензација – околу 750 милиони долари, на кои би се додале уште 3 милијарди долари казни и камати.
Обезбедувањето на оваа информација му даде можност на актуелниот социјалдемократски премиер Марсел Чолаку да ја подготви својата одбрана или поточно да се извини на оваа тема. Меѓутоа, за жал, сегашната коалициска влада ПСД-ПНЛ повеќе од веројатно ќе биде таа што ќе ја отвори касата на земјата за канадската компанија. И тие исто така ќе треба да објаснат некои од прашањата – покренати од адвокатите – како на пример зошто Романија не ги оспори овие суми, зошто не излезе со сопствен извештај за евалуација или како на крајот изгубила пари што можеле да се искористат за изградба на 200-300 километри автопати. Очигледно, двајцата главни актери во оваа сапуница – Виктор Понта и Дачијан Чиолос – се обвинуваат меѓусебно, а актуелниот премиер ветува дека ќе ги отпечати документите за светот да ја дознае вистината. Но, по голема веројатност, многу за Роша Монтана ќе остане нерешено.
Темата за Росија Монтана од самиот почеток беше обвиткана со легенди, кои зборуваа дека златото и среброто не се единствените минерали што странската компанија сакаше да ги експлоатира (имено ураниумот), но оваа информација никогаш не беше официјално потврдена. Се зборуваше и за странски бизнисмени кои наводно стојат зад канадската компанија, а едно име беше и на економскиот советник на поранешниот американски претседател Доналд Трамп, милијардерот Џон Полсон, поврзан со Романија со брак со Романка. Но, дури и оваа информација никогаш не беше потврдена – или демантирана – (официјално, три инвестициски фонда стојат зад Габриел Рисорсис).
Иронијата е што вклучувањето на Росија Монтана во наследството на УНЕСКО имаше токму спротивен ефект од очекуваниот ефект. Малкуте инвеститори не можат да направат речиси ништо за економско заживување на областа токму затоа што е во наследство на УНЕСКО. Без инвестиции, без работа, локалното население одамна си замина, а туристите не доаѓаат затоа што нема што многу да се посети освен римските галерии.