Колку Романија платила во последните 15 години на поранешните затвореници кои победиле во ЕСЧП?

Во текот на последните 15 години, Романија плати речиси 17 милиони евра на поранешни затвореници кои ги добија случаите против Романија пред Европскиот суд за човекови права (ЕСЧП). Оваа сума неодамна ја објави директорот на романската национална управа за казнено-поправни установи, Дан Халчин, кој посочи дека повеќето од поранешните притвореници кои се жалеле до Судот во Стразбур се жалеле на лошите услови на притвор во романските затвори. Споредено со вкупната сума што на почетокот на минатата година ја прогласи Министерството за финансии да биде исплатена за само 5 години, меѓу 2017 и 2022 година, а која изнесува околу 45 милиони евра – сумата за која зборуваше шефот на романските затвори би била околу половина. Меѓутоа, во однос на бројот на жалби, бројот на поранешни затвореници кои се пожалиле или на условите на притвор или на неправилности во текот на кривичниот процес е многу поголем од оној на другите подносители кои, на пример, поднеле жалба до ЕСЧП тврдејќи дека повредено е нивното право на сопственост, приватност или слобода на изразување. И од сите жалби што поранешните затвореници ги упатија до европскиот суд, повеќето се однесуваат, како што предложи директорот на затворите, условите на притвор, поглавје во кое Романија и понатаму е дефицитарна, и покрај преземените реформи и направените инвестиции.

160.000 затвореници во романските затвори

Според шефот на Националната управа на казнено-поправните установи во Романија, во последните 15 години, бројка од 4.300 поранешни затвореници поднеле жалба до ЕСЧП, бројка што, во споредба со вкупното население од 160.000 во затворите, би било незначително, а незначителен би бил и процентот на освоени предмети – 2-3% и висината на надоместокот – во просек 4000-5000 евра. Истовремено, според директорот Халчин, колку и да се подобрат условите за притвор, сепак ќе има претставки до ЕСЧП.

„Во последните 15 години во затворскиот систем се притворени 160.000 лица. Од нив, во последните 15 години, 4.300 поранешни затвореници добиле отштета во ЕСЧП во просечен износ од 4.000 до 5.000 евра, 4.300 од 160.000, а вкупната сума што романската држава досега ја платила, според евиденцијата со која располага Националната управа на затворите, е 16,8 милиони евра (… (…) Процентот на освоени случаи во ЕСЧП е во опсег од 2 – 3%. (…) Ако сместиме 100 луѓе, во која било инфраструктура, без разлика дали е хотел, гарантирам дека за 15 години ќе има две или три жалби или побарувања. (…) многупати е кажано дека романската држава плаќа стотици милиони евра, што не е точно“, рече Халчин, на презентацијата на билансот на активноста на АНП во 2023 година, цитиран од Аџерпрес.

Шефот на романските затвори истакна дека системот претрпе бројни подобрувања во последните години и дека условите во притвор не се ни приближно лоши како што тврдат затворениците, што е доказ од големиот број репатријации од други земји на лица осудени на притворски казни во тие земји.

„Условите во романскиот затворски систем не се ни приближно како што тврдат или обвинуваат некои луѓе кои се на работ на едно или друго кривично судење. Може да се заклучи дека доколку условите на притвор биле несоодветни или ако сме направиле нешто погрешно во затворскиот систем, меѓународните судови во земјите со кои соработуваме немаше да донесат одлука за репатријација на толку значителен број луѓе за отслужување на казната во Романија“, рече Дан Халчин, кој истакна дека минатата година околу 1.000 бегалци биле вратени во татковината. .

На што се жалеа поранешните романски притвореници до ЕСЧП кога не беа задоволни од условите за нивното сместување?

Преполни ќелии, полни со инсекти и глодари, каде што секој затворен има простор од околу 2 метри квадратни во просек, недоволни кревети, несоодветни хигиенски простории. Решението на проблемите со условите за сместување во романскиот казнено-поправен систем – кој функционираше, вклучително и по падот на комунистичкиот режим во 1989 година, речиси четири децении, со капацитети наследени од поранешниот период на ограничување, што надлежните органи го „заборавија“ да се модернизира – контроверзен закон, кој беше усвоен во 2017 година, а укинат во 2021 година. Законот, усвоен по значајната одлука на ЕСЧП од 2017 година, предвидуваше шест дена да бидат одземени од казната за секои 30 дена издржани од затвореник во несоодветни услови. Со други зборови, сакај-нејќе, романската држава призна дека условите во нејзините затвори се несоодветни. Резултатот? Помеѓу 2017 и 2012 година, повеќе од 21 затвореник беа предвремено ослободени од затворите според овој закон, една третина од нив криминалци – лица осудени за тешки кривични дела како што се убиство, силување или грабеж.

„Овој феномен сè уште е присутен во казнено-поправниот систем, иако сè уште се подобрува во годината што се разгледува“, призна шефот на романските затвори на почетокот на март 2023 година.

До 2025 година Романија ќе има 7.800 нови места за притвор

Сепак, Дан Халчин тврди дека се направени напори во оваа насока, за борба против пренатрупаноста, кои вклучуваат два вида мерки: административна мерка, која вклучува трансфери, на пример помеѓу поделби на единици од истиот режим, и второ – физички развој на затворскиот систем. Според шефот на АНП, владата на ПНЛ-ПСД се обврзала, со меморандум за проширување на затворската инфраструктура, да обезбеди 7.800 нови сместувачки места меѓу 2022 и 2025 година. Во фаза на изградба од почетокот на оваа година влегоа и два нови затвора. Севкупно, во 2023 година, низ целата земја, АНПР имаше договори за работи за 28 работни места за модернизација, проширување и рехабилитација на старите установи за притвор. Минатата година владините претставници објавија дека проектите за изградба на нови центри за притвор во Харгита, Ковасна, Букурешт и Телеорман, како и рехабилитација на оние во Карас-Северин, Тимиш, Муреш и Бакау, се „во реализација“.

Романија е на врвот на листата на земји со најмногу случаи поднесени до ЕСЧП од нејзините граѓани

Во 2023 година, Романија ја задржа водечката позиција во рангирањето на земји со најмногу случаи поднесени од сопствени граѓани пред ЕКЧП. По исклучувањето на Русија од ова рангирање, Романија всушност се искачи за едно место во однос на рангирањето во 2022 година. Пред две години, Романија – земја членка на ЕУ и НАТО – беше рангирана на 4-то место по Русија, Турција и Украина. Минатата година, сепак, се искачи на „подиумот“. Турција остана на врвот на листата поплаки, со 98.341, потоа Романците – со 2.821, Унгарците – речиси 2.500 и Полјаците – над 1.800. Србија, Хрватска, Молдавија и Грција ја комплетираат првата тројка. Бројот на поднесени барања до ЕКЧП минатата година се намали за 24%. Едно можно објаснување е дека до 2023 година, половина од поплаките – 75.000 биле регистрирани во 2022 година – доаѓале од Русија и Турција, а околу 12% од Украина. Пред две години од оваа земја пристигнаа 10.000 жалби, но за споредба, бројот на жалби од Романци се искачи на 6.400.

За жал, според истата статистика, Романија е и на врвот на листата на земји санкционирани од Европскиот суд. А во случај на изгубени случаи, романската држава може по втор пат да биде тужена од луѓе кои ќе добијат поволна одлука во ЕСЧП. Тие, исто така, можат да поднесат барање до националните судови за компензација, а шансите за укинување на одлуката на ЕСЧП од страна на романскиот суд речиси и да не постојат. Тоа значи дека износите што ги плаќа романската држава за пресудите во Стразбур може да се зголемат. Ова е познатиот случај на финансиерот на фудбалскиот тим ФЦСБ, Џиџи Бекали, кој доби поволна пресуда во ЕСЧП, со која призна дека неговото кривично судење во Романија – во случај во кој тој беше обвинет за измамен трансфер на земјиште – траеше премногу долго. Џиџи Бекали поднесе барање и доби 1 евро за морална отштета од ЕСЧП. Сега, сепак, тој најави дека сака да поднесе барање до романските судови за обештетување. Овој пат тој најави дека од Романија ќе бара 9 милиони евра.

Државите кои се страни на Европската конвенција за човекови права (ЕКЧП) се обврзани да ги почитуваат одлуките на Европскиот суд за човекови права (ЕСЧП). Тоа значи дека кога ЕСЧП ќе донесе пресуда во случај кој вклучува повреда на човековите права или основни слободи, државите се обврзани да ја спроведат таа одлука и да ги преземат неопходните мерки за да се отстранат констатираната повреда. Игнорирањето на одлуките на ЕСЧП би било кршење на меѓународните обврски на засегнатите држави и би можело да привлече санкции и критики од меѓународната заедница.