Преговори меѓу Украина и Романија за билатерален безбедносен договор

Романија ги започна преговорите со Украина во Давос, на маргините на Светскиот економски форум, за потпишување билатерален безбедносен договор кој ќе обезбеди гаранции за итна воена поддршка во случај на ескалација на нападите од страна на Руската Федерација или повторување на агресијата во случај на победа на Украина.

Далеку од тоа што беше топло примена во Букурешт, оваа вест предизвика бурни реакции на политичката сцена во Романија. Главната критика на централно-десничарската националистичка опозиција, како и на некои политички аналитичари, беше дека најавата за неуспехот на преговорите беше објавена од украинската претседателска администрација, додека извршната власт во Букурешт се обидуваше да ја држи под тајност, како и другите прашања поврзани со поддршката на Украина. Палатата Котрочени не беше пример за транспарентност кога станува збор за прашањето за воената поддршка на Романија за Украина, а претседателот Клаус Јоханис официјално истакна уште од почетокот на војната дека не е добро да се детализира оваа тема. Имајќи предвид дека Романија е единствениот сосед на Украина кој започна билатерални консултации врз основа на декларацијата на Групата 7 од Вилнус (Г7) од 12 јули 2023 година и дека само една земја во светот – Велика Британија – потпишала таков билатерален договор, претпазливоста на Извршниот директор од Букурешт во „деталирањето“ на темата веќе не изгледа толку изненадувачки. Исто така, со инаугурацијата во Романија на Европскиот центар за обука на пилоти Ф16 во Фетешти, каде што украинските пилоти тренираат со романски пилоти од ноември, во пресрет на американските авиони, кои се дел од воената помош што ја даваат западните партнери, онлајн гласините за формирање на украинска воздухопловна база на романска територија предизвика одредена загриженост. Сценариото за таква база, изнесено од пензионираниот генерал Бен Хоџис, поранешен командант на американските трупи во Европа, не е потврдено или демантирано од ниту еден романски функционер, ниту пак доби доволно коментар за да се разјасни, со што придонесува за стравувањата за недостаток на транспарентност во однос на воената поддршка што властите во Букурешт се подготвени да му ја понудат на Киев на долг рок.

Извршната власт не го известила Собранието, ниту побарала мандат за преговори со Украина

Главната критика за начинот на кој овие преговори беа започнати во Давос е форматот во кој тие се водат. Како што соопштија од украинска страна, тие ги водеше вториот ешалон, при што Киев го претставуваше шефот на кабинетот на претседателот на Украина, Андриј Јермак, а романската страна – државниот секретар на Министерството за надворешни работи, Јулијан. Фота. Најголемата жалба на националистичката опозиција во Букурешт, пак, е тоа што извршната власт не дојде во парламентот да го информира и да побара мандат за преговорите пред да започнат преговорите. Ова не е задолжително во однос на уставните одредби – основниот закон бара само законодавниот дом да ги ратификува меѓународните договори – но можеби беше пожелно во однос на ова важно прашање, кое има големи импликации за безбедноста на земјата.

Исходот од преговорите, поточно фазата до која стигнаа, не е баш јасен. Сепак, според веб-страницата на украинското претседателство, познато е дека разговорите биле одржани – барем што се однесува до украинскиот тим – „во согласност со инструкциите на претседателот Володимир Зеленски“ и „означуваат унапредување на билатералните односи меѓу две земји на ниво на стратешко партнерство“.

Целите на безбедносните гаранции – договорени во Вилнус минатата година на состанокот на Г7

Појаснувања за целите на овие договори дојдоа дури на крајот на минатата година, исто така од Украина. Според заменикот на Кабинетот на претседателот, Ихор Јовква, билатералните безбедносни договори треба да предвидат јасен механизам за одговор на партнерите во случај на ескалација на руската агресија или повторување на агресијата по победата на Украина, механизам кој треба да биде координиран меѓу сите големи земји потписнички на билатералните договори за безбедносна гаранција.

Целите на безбедносните гаранции за Украина, кои се основата на овие дискусии, беа идентификувани од страна на лидерите на земјите од Г7 – Канада, Франција, Германија, Италија, Јапонија, Велика Британија и САД – на самитот на НАТО во Вилнус на 12 јули. Накратко, станува збор за претпоставка за обезбедување модерна воена опрема и економска помош за времетраењето на војната, па дури и потоа, доколку има нова руска агресија, и за „издавање сметки“ за штетите што ѝ ги нанесе Русија на Украина – проценува од страна на Светска банка за повеќе од 400 милијарди долари – и, се разбира, да се плати.

Конкретно, заедничкото соопштение од Вилнус зборуваше за обезбедување одржливи сили способни да ја бранат Украина денес и да ја одвратат руската агресија во иднина преку обезбедување модерна воена опрема, на копно, во воздух и на море, споделување разузнавачки информации и обука на украинските сили. Заедничката изјава на 7-те, исто така, разговараше за „зајакнување на економската стабилност и отпорност на Украина, вклучително и преку напорите за реконструкција и обновување, со цел да се создадат услови погодни за промовирање на економскиот просперитет на Украина, вклучително и нејзината енергетска безбедност“.

Почеток на преговорите за билатералниот безбедносен договор – се споменува во документот за стратешко партнерство меѓу Романија и Украина

Претседателите на Романија и Украина минатиот ноември потпишаа документ за надградба на односите меѓу двете земји до стратешко партнерство. Во него, меѓу другото, Романија ја изјавува својата поддршка за создавање на потребните услови – вклучително и нови железнички рути – за транзит на украинско жито низ нејзината територија, ветува континуирана воена поддршка и поддршка за мировната формула промовирана од претседателот Зеленски, „силна поддршка за напредокот на Украина кон стратешката цел да стане полноправна членка на Европската унија“. Исто така – и последно, но не и најмалку важно – Романија ја изјавува својата подготвеност да започне преговори за билатерален безбедносен договор. Од друга страна, Украина го прави првиот чекор кон решавање на долгогодишниот конфликт околу забраната за употреба на романски јазик во училиштата во областите каде што живеат етнички Романци и ветува дека ќе го реши „проблемот со вештачката разлика помеѓу романскиот и т.н. – наречен „молдавски“ јазик“. Исто така, уште една важна точка за Романија, потписниците „ја потврдија важноста од учеството на Романија во спроведувањето на проектите за реконструкција и рехабилитација во Украина, како и користењето на романската логистичка и транспортна инфраструктура како центар за земјите-партнери кои учествуваат во спроведувањето на проекти во Украина“.

Договорот за стратешко партнерство има и одредени конкретни референци за воената поддршка што Романија ќе и ја даде на Украина: обука на украинските пилоти во центарот Ф-16 во Романија, при што двајцата претседатели се согласија дека украинските пилоти ќе бидат вклучени во првата транша од обука. „Претседателите истакнаа дека оваа поддршка, заедно со учеството на украинските војници во другите капацитети за обука во Романија, е важен придонес на Романија во зајакнувањето на одбранбените способности на Украина“, се вели во документот.

Романија – единствениот сосед на Украина подготвен да преговара

Само една држава досега има потпишано билатерален договор кој нуди безбедносни гаранции додека не заврши војната – па дури и потоа, додека Украина не се приклучи на НАТО: ОК. Документот, потпишан пред неколку дена, е „договор за безбедност без преседан“, како што го опиша Зеленски.

„Ако таквите гаранции беа постигнати во 1991 година, особено со Британија, тогаш војната немаше да започне“, рече Зеленски.

Од сите земји во светот, само 7-те плус Холандија и Романија започнаа билатерални преговори за такви договори со Украина по Декларацијата од Вилнус. Само 31 се приклучија на јулската декларација, а од вкупниот број потписници, само 15 изразија подготвеност да започнат преговори за безбедносни гаранции. На видеоконференција на крајот од минатата година со претставници на странски дипломати акредитирани во Киев, шефот на Кабинетот на украинското претседателство, Андриј Јермак, ги именуваше земјите-членки на ЕУ и/или на НАТО кои сè уште не се приклучиле на декларацијата: Австрија, Хрватска, Малта, Полска. , Словачка, Унгарија и Турција. Три имаат заеднички граници, а Турција е исто така блиска бидејќи е поврзана со Украина преку Црното Море и стратешкото партнерство потпишано во 2011 година.

„Декларацијата од Вилнус не предвидува само билатерални договори. Постои и можност за мултилатерални договори за безбедносни гаранции. Безбедноста во Црното Море може да биде една од ветувачките теми“, ги охрабри Јермак претставниците на овие земји.

Од своја страна, заменик-шефот на претседателскиот кабинет Ихор Јовква во истиот контекст нагласи дека Украина за време на консултациите инсистира на потребата да се склучат правно обврзувачки договори за безбедносни гаранции за Украина, бидејќи не ни треба уште еден „Будимпештански меморандум“.

На крајот, но не и најмалку важно, Јовква истакна дека документот за безбедносните гаранции треба да предвиди ефективни, особено превентивни, санкции против агресорот.

„Гледаме колку санкциите можат да бидат ефективни. Во исто време, гледаме дека постојните санкции сè уште не се доволни (…) Им благодариме на сите наши партнери во Европската унија за усвоениот 12-ти пакет санкции. Но, Украина веднаш бара да започнете со работа на 13-тиот пакет санкции“, рече тој.

Фото: Pickpik.com