Протести во Полска: „Ги преживеавме Русите, ќе го преживееме Туск“

Полска повторно врие бидејќи проевропската влада на Доналд Туск е нападната од многу страни, и покрај тоа што само што ја презеде функцијата пред околу еден месец. Од една страна, тој треба да им се заблагодари на превозниците, кои од ноември ги блокираа граничните премини со Украина, протестирајќи против нелојалната конкуренција од Киев. Од друга страна, Туск се соочува со се пожестоки протести од конзервативната опозиција, која го обвинува дека се обидува со радикални мерки да го промени она што поранешната влада на националистичката партија Право и правда (ПиС) го остави зад себе по осум години на власт. Полската опозиција и нејзините поддржувачи тврдат дека мерките што ги бара левичарската, проевропска коалиција која победи на изборите во октомври ќе доведат до „уништување на полската држава“ и сметаат на поддршката на претседателот Анджеј Дуда, кој вети дека ќе го искористи своето вето за да ги блокира плановите на новата влада.

„Ги преживеавме Русите, ќе го преживееме Туск“

Протести на граѓани незадоволни од политиките на новата влада се одржуваат во неколку градови, но најголемите протести се одржуваат во Варшава и директно се насочени кон Туск, на кого демонстрантите му упатуваат пораки на транспарентите што ги истакнуваат покрај знамињата во националните бои што ги веат.

„Туск = 5-та колона“ , „Ги преживеавме Русите, ќе го преживееме Туск“ и „Туск во ќелија, а не во Брисел“ се само дел од паролите што ги извикуваа опозициските лидери и нивните поддржувачи. Но, зборуваат и за слободата – слободата на судството и слободата на медиумите во државата. Зборот слободен се поврзува дури и со името на протестот, при што демонстрантите се нарекуваат себеси „слободни Полјаци“, а протестот – на слободните Полјаци.

Нивните конкретни поплаки се однесуваат на именувањата направени од новата влада во државните медиуми, фактот што поранешниот министер за правда Мариуш Камински и неговиот заменик Мациеј Васик беа испратени во затвор веднаш по инсталирањето на владата на Туск, бидејќи беа осудени за корупциски дела, иако тие беа ослободени од овие обвиненија во 2015 година. Можеме слободно да кажеме дека слободата на печатот во Полска почина на 22 декември 2023 година. Тоа беше кога владата предводена од Туск насилно ја презеде државната телевизија, а информативниот канал ТВП Инфо и неговата веб-страница, кои немилосрдно го напаѓаа поранешниот претседател на ЕК, Доналд Туск по неговото враќање во внатрешната политика, беа прекинати. Изговорот на Туск беше дека сака да преземе чекори за деполитизирање на јавните медиуми. ПиС жестоко се спротивстави на оваа одлука. Во овој контекст, Мачеј Свирски, шеф на полскиот Национален совет за радиодифузија, рече дека разрешувањето на властите на јавните медиуми ќе го прекрши законот. Свирски го сметаше деактивирањето на ТВ сигналот и веб-страниците на ТВП Инфо за незаконски чин кој потсетува на најлошите времиња на воена состојба за време на комунистичкиот период во Полска. Поранешниот премиер на ПиС, Матеуш Моравјецки, ги сметаше постапките на министерот за култура во врска со ТВП, полското радио и новинската агенција ПАП незаконски. Моравјецки ги обвинува властите кои треба да се грижат за владеењето на правото дека всушност го прекршуваат на секој чекор.

За време на последниот протест во Варшава, кој се одржа пред зградата на полскиот Сенат, демонстрантите го скандираа и името на претседателот Анджеј Дуда, кој се смета за сојузник на ПиС и кој претходно изјави дека започнал постапка за помилување на двајцата затворени министри. Ова не е прв пат Дуда да сака да ги помилува двајцата. Поранешниот министер за внатрешни работи Мариуш Камински и неговиот заменик, Мациеј Васик, беа помилувани од Дуда, откако првпат беа осудени во 2015 година за злоупотреба на власта затоа што им дозволиле на потчинетите да користат техники на убивање во истрагата. Одлуката Врховниот суд ја укина, а предметот се води повторно.

Минатата година, по доаѓањето на Туск на власт, највисокиот полски суд одлучи дека случајот треба повторно да се отвори. На крајот, двајцата беа осудени од понискиот суд на две години затвор, а потоа и уапсени во спектакуларна рација во самата претседателска палата. Откако беа помилувани по епизодата од 2015 година, тие можеа да заземат пратенички места. Последица на апсењето на двајцата е тоа што претседателот на парламентот, Шимон Холовнија, ја одложи планираната седница на Сеимот, долниот дом на парламентот. Шимон Холовнија тврди дека, според законот, казните ги лишуваат Мариуш Камински и Мациеј Васик од пратеничките мандати. Холовнија, исто така, вели дека ситуацијата создала уставна криза.Полскиот парламент има рок до крајот на јануари да гласа за буџетот за 2024 година и да му го испрати на претседателот Дуда на потпис. Ако тоа не се случи, Анджеј Дуда добива овластување да го распушти парламентот, што имплицитно би довело до предвремени избори.

Некои одредби од европското законодавство не се компатибилни со полскиот устав

Критичарите во Брисел ѝ припишуваат законодавни мерки насочени кон поткопување на независноста на судовите на поранешната влада на ПиС, која го фрли судството во хаос. Забраната за абортус и непризнавањето на истополовите двојки со закон заработија осуди на Полска во ЕСЧП, но поранешната влада во Варшава дополнително го „лути“ Брисел кога одби да ги спроведе одлуките на европскиот суд со изјавата дека некои одредби од Европското право не беше компатибилно со уставот на Полска. Значи, покрај конфликтот со Брисел околу владеењето на правото и реформите во правосудството, како и почитувањето на приватноста, поранешната влада го оспори приматот на европското право и одлуките на Судот на правдата на ЕУ (СЈЕ) над националното право. И ова доведе до неа, како и Унгарија, да има милијарди евра финансирање од ЕУ суспендирани од Брисел.

И ова е она што Туск сака да го направи: да ги поништи овие реформи во обид да ослободи средства. Што се однесува до промената на раководството на државните медиуми, Туск тврди дека тоа е обид да се врати рамнотежата на овие институции, кои станаа пропагандни платформи на ПиС за време на осумгодишното владеење на партијата. Барем кај превозниците, кабинетот на Туск забележа привремена победа. По два месеци блокирање на границата со Украина, лидерите на протестите одлучија да и дадат на владата период на благодат да ги реши нивните незадоволства. Превозниците најавија дека ги прекинуваат протестите до 1 март. Сепак, како што истакна одговорниот министер Дариуш Климчак, договорот постигнат од двете страни „не го означува крајот на дијалогот, туку напротив, отвора многу интензивни дискусии кои треба да доведат до конкретни решенија за исполнување …) се што бараат превозниците“, нагласи полскиот министер.

Полските земјоделци и транспортери бараат финансиска поддршка од Европската комисија

Транспортерите – како полските земјоделци, кои ги прекинаа протестите неколку дена претходно – бараат финансиска поддршка од Европската комисија во контекст на либерализацијата на извозот на жито во Украина. Поточно, тие сакаат враќање на лиценците што претходно им беа наметнати на украинските камиони и построги проверки на патиштата за да се открие каква било украинска непочитување на договорот на Украина со ЕУ. Резултатот на кој се надеваат полските превозници изгледа тешко остварлив бидејќи Украина се држи до отстапките што досега ги доби од ЕУ.

„Ќе продолжиме да го браниме договорот за либерализација на товарот (кој им овозможува на украинските возачи на камиони да бидат ослободени од дозволите за влез во ЕУ од почетокот на 2022 година – забелешка на уредникот), бидејќи тоа е услов за опстанок на нашата економија“, изјави украинскиот министер за инфраструктура. Олександар Кубраков напиша на мрежата Икс (екс-Твитер).

Иронично, пред само неколку месеци, Доналд Туск беше тој што ги повикуваше луѓето да протестираат. Во јуни, пред изборите, Варшава беше потресена од митинг од неколку стотици илјади луѓе, кој беше прогласен за најголем протест од 1989 година. Протестите предводени од опозицијата во тоа време го вклучија и поранешниот полски претседател Лех Валенса, кој даде суштина на терминот солидарност пред три децении кога протестите на полските синдикати го запалија фитилот што доведе до падот на Берлинскиот ѕид.