Процес на проширување на ЕУ: колкав напредок е постигнат на тоа

Неформален состанок меѓу лидерите на ЕУ и Балканот се одржа во Атина на ²¹ август 2023 година.

Настанот, посакуван и организиран на иницијатива на премиерот на Грција, Киријакос Мицотакис, се случи значително по 20 години од самитот во Солун, на кој за првпат формално беше признаен патот во ЕУ на балканските земји.

Историскиот контекст во кој долго време живее Балканот и актуелната ситуација во која сега се наоѓаат го наведоа Балканот да биде еден од клучните играчи во тој процес на проширување на ЕУ.

На состанокот во Атина, претседателот на Европскиот совет Шарл Мишел ја искористи можноста да повтори една од централните теми за Европската Унија, а тоа е нејзиното проширување и нејзиното зајакнување.

Процесот на проширување на ЕУ е во движење многу години, а сега е актуелен повеќе од кога било. Овој процес досега даде многу резултати, толку многу што од познатите шест земји-основачи сега стигнавме до сегашните 27 земји-членки, а многу повеќе добија статус кандидат за ЕУ ​​или се во процес на добивање.

Процесот на проширување е неопходен процес за самата ЕУ, која треба да се реорганизира и да се обнови на многу начини. Дополнително, треба да се земе предвид дека за спроведување на овој процес е потребна акција од двете страни, односно од страна на Европската Унија и од земјите кандидати. Всушност, потребно е и ЕУ да се подготви да ги пречека новите држави и земјите кандидати да се реформираат за да дојдат да ги исполнат барањата на институцијата на ЕУ.

Меѓу земјите кои се заинтересираа за овој процес на европско проширување се Бугарија, Хрватска, Романија и Словенија.

Сите овие земји се кандидати за ЕУ ​​бидејќи оваа институција има намера да расте се повеќе и повеќе во светот, со специфична цел да промовира мир, безбедност и просперитет.

Додадено на овие апликанти е чудниот случај на Украина. Всушност, украинската земја, само четири дена по насилната руска агресија, поднесе барање за членство во Европската унија, со што во исто време побара нејзина поддршка не само воена или економска, туку и сеопфатна поддршка. Украинскиот случај, исто така, се чини чуден бидејќи ги поттикна другите нации да го следат истиот пат, имено Молдавија и Грузија, овие две земји исто така се под силен притисок од Русија.

Во случајот со Украина, претседателката на Европската комисија Урсула фон дер Лајен даде зелено светло околу еден месец подоцна, или 8 април, како и комесарот за соседска политика и проширување, Оливер Вархеји.

И за другите две земји зеленото светло од Европската комисија дојде набргу потоа. Конкретно, Украина и Молдавија веднаш добија кандидатски статус, а напротив се покренаа некои сомнежи за Грузија, при што земјата ќе мора да работи на голем број приоритети и да спроведе некои значајни реформи во земјата.

На 23 јуни 2023 година, Европскиот совет ја анализираше и ситуацијата во трите земји. Резултатот беше ист како оној наведен од Комисијата, при што Киев и Кишињев станаа шести и седми кандидати за членство во ЕУ, додека Тбилиси беше признат дека има европска перспектива во процесот на проширување на ЕУ.

Украина поднесе барање за почеток на пристапните преговори до крајот на оваа година; Исто така, Грузија исто така поднесе барање за започнување на процедури за да стане земја кандидат пред крајот на 2023 година.

На темата проширување, покрај досега споменатите случаи, треба да се споменат и шесте земји од Западен Балкан кои го започнаа долгиот пат кон членството во ЕУ. Четири од овие земји, имено Албанија, Северна Македонија, Црна Гора и Србија, веќе ги започнаа пристапните преговори, една доби кандидатски статус, Босна и Херцеговина, а друга, имено Косово, формално се пријави и го чека одговорот на Дваесетте -Седум.

Што се однесува до преговорите со Тирана и Скопје, тие започнаа во јули 2022 година, по долги години чекање (особено, Албанија го постигна тоа по осум години, а Македонија по 17 години). Подгорица и Белград, пак, 9 и 11 години доживуваат ситуација на чекање.

Новости имаше и во 2022 година за Босна и Херцеговина, која по шест години чекање на 15 декември минатата година стана земја кандидат за ЕУ.

Покомплицирана позиција, сепак, е онаа на Косово. Минатата година ја испрати својата официјална апликација до Европската унија. Сепак, треба да се запомни дека Косово од неговото еднострано прогласување независност од Белград во 2008 година, пет земји-членки на ЕУ не го признаваат како суверена држава (Кипар, Грција, Романија, Шпанија и Словачка), покрај тоа што односите со Брисел се влоши по дипломатските тензии со Србија кон крајот на мај.

Друг важен актер во процесот на проширување е Турција. Оваа земја, исто така, се соочува со многу комплицирана состојба како во поглед на нејзиниот внатрешен живот, така и во меѓународните односи со други земји, европски и не-ЕУ.

Историјата на односите меѓу ЕУ и Турција е стара повеќе од една деценија. Всушност, преговорите за пристапување на Турција во Европската унија беа започнати уште во 2005 година. Сепак, односите меѓу двете страни се замрзнати од 2018 година, поради прашања поврзани со состојбата на демократијата, владеењето на правото, основните права и независноста на судството во турското општество. Состојба која за жал со текот на годините не се чини дека дава подобрувања, туку се чини дека ситуацијата е радикализирана и не е постигнат напредок, со релативно влошување и во глобалното геополитичко сценарио.

Во последниот годишен пакет за проширување претставен во октомври 2022 година, беше јасно дека се додека Турција не го смени курсот и не продолжи да се оддалечува од Европската унија и нејзините позиции во однос на владеењето на правото, додека продолжува да ги ескалира тензиите околу спроведувањето на границите во источниот Медитеран нема да биде можен дијалог меѓу Европската унија и Анкара.

Згора на тоа, на последниот самит на НАТО во Вилнус, одржан на крајот на јуни, турскиот претседател Реџеп Таип Ердоган се обиде да си ја натера раката, дури и заканувајќи се дека ќе го обврзе членството на Шведска во Атлантската алијанса само кога Брисел ќе го отвори патот на Турција кон Европската унија повторно. За среќа, оваа уцена немаше никакви негативни последици, но досието за Турција повторно стана централно, а сега внатре во европските палати се зборува за тоа уште повнимателно и сериозно.

Како заклучок, според тоа, можеме да кажеме дека речиси на крајот на 2023 година има многу земји кои се на пат кон интеграција во европското семејство, или барем се надеваат дека ќе се приклучат порано или подоцна. Бројот на земји кои сакаат да бидат дел од Европската унија укажува на тоа како примерот на политичка Европа што се градеше и прошируваше во текот на сите овие години е модел за многу народи, кои сакаат да бидат дел од поголема и повклучена институција со заеднички корени и вредности и принципи. Ова значи дека Европската Унија направи големи чекори со тоа што стана една од светските сили кон кои треба да се гордееме и да тежнееме да и припаѓаме. Значењето на раѓањето на Европската Унија е токму тоа: да се биде Европа и да се биде Европејци во светот, сè поконзистентно.