Растат тензиите во Западен Балкан, Косово го забрани српскиот динар

Поинтензивните напори на Европската унија од кога и да е да ги намали тензиите меѓу Србија и Косово се чини дека даваат контраефект. Ултиматумот на Брисел до Белград и Приштина во јануари дополнително ги охрабри двете страни, кои се чини дека не можат да најдат заеднички јазик. Одлуката на косовската влада да го забрани циркулирањето на српскиот динар во северниот регион, кој е дом на значајна српска заедница, од 1-ви февруари ги изнесе на улица. Српските протести во Митровица доаѓаат по инцидентите од минатото лето кога Србите ги саботираа изборите во Приштина само неколку дена по објавувањето на договорот меѓу Косово и Србија со посредство на ЕУ. И покрај заканите за повлекување на воената и економската поддршка, ниту една страна не даде никакви индикации дека би се согласила да преговара за многу потребното компромисно решение додека двете земји бараат членство во ЕУ. Надвор од загриженоста дека овие нови тензии, кои повторно се разгоруваат меѓу двете земји од Западен Балкан, предизвикуваат за Европа, брзањето на ЕУ да ја „нормализира“ ситуацијата на самопрогласената независна покраина, која сè уште не е призната од сите земји-членки, исто така може да биде толкувана во контекст на руско-украинската војна и нејзиниот долгоочекуван крај. Прво, традиционалните односи на Белград со Москва не се заладија многу од почетокот на војната, и покрај официјалните изјави на српските власти кои ја поддржуваат позицијата на Западот. Непожелно е и Русија да се повикува на преседанот на Косово, што е еден од аргументите што Романија ги користи за да не ја признае независноста на оваа поранешна српска покраина. ЕУ веќе ги отвори пристапните преговори со Србија и потпиша договор за асоцијација со Косово, но не може да ги заврши овие чекори, делумно поради нестабилноста што односите меѓу двете држави ја создаваат на Западен Балкан, а делумно поради тоа што сè уште има Земјите-членки кои не се откажуваат од својот став за непризнавање на поранешната српска покраина.

До март Косово и Србија мора да се договорат да планираат нормализирање на односите

Според ултиматумот на ЕУ, Косово и Србија мора да одлучат до март дали ќе го прифатат меѓународниот план – ЕУ и САД – за нормализирање на односите меѓу нив. Доколку не постигнат договор, ќе се соочат со казни и во однос на инвестициите и на западната економска и политичка поддршка. И пораката, пренесена од еврокомесарот Мирослав Лајчак, беше многу јасна: страната што не сака да преземе чекори кон „помирување“ ќе биде повеќе казнета.

„До март ќе знаеме дали напредуваме или не, а ако не, ќе знаеме зошто, кој е одговорен за тоа“, рече еврокомесарот.

Србија, која веќе доби стотици милиони евра и во последната деценија отвори само 22 од 35-те поглавја за пристапување, има многу да загуби. Но, истото го прави и Косово, чии граѓани можат слободно да се движат – без визи и пасоши – во Шенген зоната од 1 јануари. Згора на тоа, и двајцата имаа корист од западните инвестиции – без, во случајот на Србија, да мора да се откаже од традиционалните односи со Москва или од неодамнешните привилегирани односи со Кина. Згора на тоа, присуството на силите на НАТО во регионот беше и е гаранција дека нема да ескалира никаква тензија, како што беше за време на војната 1998-1999 година, а нема таков договор со Европската економска и монетарна унија. Дополнително, косовската влада ја мотивираше својата одлука со желбата да ги ограничи приходите во готовина, кои се погодни за перење пари. Српскиот динар сè уште циркулира само во северниот дел на покраината, каде што се користи за исплата на пензии, надоместоци и плати на Србите кои работат во паралелни српски државни институции во Косово.

Српскиот претседател Александар Вучиќ најави дека веќе имал средби со западните лидери кои го поддржуваат Косово – САД, Велика Британија, Франција, Германија и Италија – и дека ги разбираат ефектите од „криминалната одлука“ на владата во Приштина да ги запре финансиските трансакции со Србија. .

Згора на тоа, Вучиќ најави дека ќе побара од Советот за безбедност на НАТО да разговара за ова прашање. Српскиот политичар, кој се повика на „почитување на правилата на меѓународното јавно право и Повелбата на ОН“ , истакна дека денес сите разбираат дека Приштина е единствената која сака хаос.

„Мислам дека постои огромна недоверба кон Приштина и нејзините постапки. Мислам дека сите денес разбираат колку бев во право кога реков дека само едната страна сака да ослободи хаос, да генерира провокации и да ја ескалира ситуацијата во јужната српска покраина“, Вучиќ. кажа.

По неодамнешните улични протести, косовскиот премиер Алвин Курти најави дека ќе дозволи едномесечен преоден период за српското население да се прилагоди на новата мерка. Според Белград, мерката би влијаела на околу 100.000 луѓе.

Тензиите меѓу Приштина и Белград се зголемуваат со месеци, а ЕУ се чини дека не може да посредува во конфликтот. На крајот на мај минатата година мировниците на НАТО беа принудени да интервенираат во конфликтот во северната провинција Косово, што резултираше со неколку повредени. Косовската страна е обвинета за злоупотреби во врска со неодамнешното апсење на Србите, кои и самите се осомничени за насилни злосторства. Оттогаш, Брисел се обидува да стави договор од 11 точки, за кој се дискутираше од есента 2022 година, повторно на преговарачка маса минатата година. Но, без успех.

Во суштина, овој договор нема да бара од Србија експлицитно да ја признае независноста на Косово, само да не се спротивстави на нејзините обиди да се приклучи на разни меѓународни организации. Што би било донекаде прифатливо за српската страна. Но, Приштина – и конкретно актуелниот премиер Албин Курти – не сака да прифати, како што предлагаат западните дипломати, создавање автономни локалитети на српското малцинство и здружение на Срби. Курти ја означи оваа точка – прифатена во 2013 година од неговиот претходник во законот – како создавање држава-во-држава.

„За нас секој договор што нема меѓусебно признавање во суштината дефинитивно не е договор за целосна нормализација“, рече Албин Курти.

Косово еднострано прогласи независност во 2008 година. Оттогаш, речиси 100 земји ја признаа нејзината независност, вклучувајќи го и огромното мнозинство земји од ЕУ. Пет земји – Кипар, Грција, Шпанија, Словачка и Романија – сè уште не ја признаваат самопрогласената држава Косово. И Србија очигледно не го признава режимот во Приштина. Петте земји-членки на ЕУ кои не ја признаа независноста на Косово имаат досие за напорите за самоопределување поддржани од одредени малцинства на нивната територија, што ги стави во деликатни позиции. Но, за Романија, централниот аргумент беше Придњестровје, како што објаснија двајца од министрите за надворешни работи кои стојат зад документите усвоени од Романија за Косово во текот на годините.

„Политиката на претседателот беше поддржана од аргументите на Форин Офисот и, за среќа, таа ги следеше препораките на Форин Офисот. во 2008 година“, вели Адријан Чиоројану, цитиран од Европа Либера.

„Секогаш постоеше можност Русија да го покрене ова прашање, особено во однос на интересот на Романија и Романија за интегритетот на Република Молдавија, во услови на пресврт на непризнавањето на Косово“, објасни Кристијан Диаконеску, поранешен министер за надворешни работи во 2009 и 2012 година.

Според него, позицијата на Романија е оправдана, како што покажа еволуцијата на последователните настани, од конфликтот во Грузија, кој заврши со анексијата на Јужна Осетија и Абхазија, до оној на Крим во 2014 година и поновата анексија на четири други провинции во Украина.

„Да не заборавиме дека кога Русија го анектираше Крим, се повика на аргументот за Косово“, рече Кристијан Дијаконеску.