Subscribe
Европската унија неодамна минува низ тивка, но длабока криза: криза на довербата на граѓаните во основните институции на државата. Последната анкета спроведена од Полинг Европа во име на Партијата ЕЦР го потврдува она што многумина од нас го чувствуваат со години – европскиот граѓанин повеќе не верува дека правосудниот систем е независен. Според анкетата спроведена во март 2025 година, само 36 отсто од граѓаните на ЕУ веруваат дека судството во нивната земја не е под политичко влијание. Во некои земји, како што е Романија, овој процент паѓа на загрижувачки 28%, при што на мислењето на Романците секако влијае и откажувањето на претседателските избори на крајот на минатата година. За вистинско конзервативно размислување, овие бројки не можат да се третираат како обична статистика. Тие се симптоми на длабока пукнатина во структурата на отпорноста на европската цивилизација. Правдата, која се гледа како балансирачки столб меѓу слободата и власта, го губи својот легитимитет во очите на граѓаните, а без правдата, целата архитектура на општественото уредување станува кревка.
Конзервативизам и правда: органски однос
Конзервативната доктрина не може да се смета за едноставен збир на десничарски политички опции. Тоа е визија на човекот и општеството фокусирана на идејата дека редот и претходи на слободата, а слободата без правила станува самоволие. За граѓаните кои прифаќаат конзервативни идеи, правдата е свет елемент на јавниот ред. Затоа правдата мора да биде: независна, да се спротивстави на искушението на моќта; морално, да се почитува; трезвено ефикасни, за да се обезбеди стабилност. Сегашната криза на довербата на јавноста во судството не смее да се искористи за уривање на овие институции, туку за враќање на нивниот вистински авторитет. Наместо да ги презира судиите и да ги прави жртвени јарци за политички неуспех, вистинскиот конзерватизам бара внимателна, но цврста реформа што ќе ја врати довербата на јавноста без да го уништи институционалното влакно на државата.
Популизам против правдата – опасна девијација
За жал, она што денес се тврди дека е „конзервативна десница“ во Европа (а особено во Источна Европа) често е вулгаризирана, популистичка и анти-естаблишмент верзија на конзервативизмот. Партиите од групите Патриот или Европа на суверените нации (како AfD или Rassemblement National) постојано користат во својот политички дискурс фрази како: „правдата е распродадена“, „судиите се контролирани од Брисел“, „судиите се контролирани од системот“ или „системот е корумпиран до срж на коските“.
Според неодамнешната јавна анкета, само 27 отсто од гласачите на овие партии имаат доверба во судството. Станува збор за бројка која не само што ја отсликува недовербата на граѓаните на ЕУ во институциите, туку и пресметана политичка стратегија со која антиправудната реторика се користи како изборно оружје. Но, вистински конзервативец не може мирно да гледа како државните институции се реторички урнати за непосредна изборна добивка. Ова не е „здрав“ бунт против прогресивните ексцеси, туку голем ризик што може да доведе до анархија. Сите знаеме дека кога владеењето на правото ќе пропадне, не е национален поредок, туку законот на најсилните.
Романија е експериментална лабораторија на десницата што се движи
Политичката ситуација во Романија е симболична за она што се случува на европско ниво. Загрижувачки е тоа што 65 отсто од граѓаните сметаат дека судството е политички контролирано, а вкупната доверба во системот е меѓу најниските во ЕУ. Во исто време, некои од партиите во Романија кои се декларираат како конзервативни, промовираат вирулентен антиправдински, антиелитен, антибриселски дискурс, придвижувајќи се кон десничарска верзија која е повеќе притока на народните фрустрации отколку на конзервативните вредности. За Романија, шансата за вистинска конзервативна алтернатива не е во вревата на улиците, туку во изградбата на морално, кохерентно и институционално право. Право што од една страна го брани семејството, а од друга правната држава. Право што ја брани нацијата, но и политички невлијателниот судија. Право што разбира дека да се биде конзервативен не значи да се бориш против поредокот, туку да го зајакнеш со луцидност и цврстина за да им служи на интересите на граѓанинот.
Што треба да се направи? Конзервативна стратегија за реконструкција
Наспроти овие предизвици, европскиот конзерватизам има јасна мисија: да ја врати довербата на граѓаните во правдата и институциите, без да ги претвори во идеолошки бастиони. Меѓу другото, ова би значело борба против корупцијата без создавање медиумска хистерија. Не преку културни војни, туку преку јасни регулативи, меритократија и транспарентност. Таканаречените политички назначувања на клучните позиции во судството треба да се вршат одговорно, врз основа на компетентност и углед, а не на послушност. Од друга страна, треба да се нагласи граѓанското образование во духот на почитување на законот, авторитетот и редот – длабоко конзервативни вредности. Политичарите треба да го прифатат отфрлањето на демагогијата против естаблишментот, дури и кога таа ќе ги добие гласовите. Конзервативизмот го должи на ‘рбетот, а не само на поволните анкети.
Европски конзерватизам, не реакционерен инстинкт туку чин на конструкција
Конзервативизмот не е за носталгија или страв. Станува збор за одговорност за наследството на европската цивилизација, која вклучува не само катедрали и семејства, туку независни и почитувани судови на правдата. Неодамнешното истражување на Polling Europe ни покажува каде стоиме, но во исто време ни дава насока во која треба да одиме. Затоа обновата на довербата на граѓаните во судството бара луциден, морален и храбар политички потфат. Токму поради оваа причина, вистинските конзервативци мора да бидат во првите редови на оваа реконструкција, не како револуционери на десницата, туку како чувари на редот.