Subscribe
Од избувнувањето на конфликтот во Украина, Европската унија бара решенија за замена на увозот на руски гас од кој толку многу европски земји беа зависни. Од друга страна, Руската Федерација исто така сака да продолжи да го продава своето производство на гас на европските земји кои повеќе не сакаат да купуваат директно од неа поради економските санкции на ЕУ за руските производи. Меѓутоа, за да добијат гас по разумна цена, на земјите од ЕУ им треба посредник. Во овој контекст, вредноста на Турција како партнер во триаголната енергетска соработка со европските земји и Русија во последно време значително се зголеми. Геостратешката позиција на Турција ја направи идеален кандидат за кооптирање во проект инициран од Кремљ од кој, барем на прв поглед, ќе добијат сите три партии. Но, успехот на рускиот гасен центар во Турција, објавен од рускиот претседател Владимир Путин, зависи од амбициите на турскиот претседател Реџеп Таип Ердоган да стане „новиот гасен цар“ додека неговата земја влегува во нова „енергетска ера“ со неодамнешното откритие на Турција за огромни нафтени полиња во Црното Море.
Набргу по експлозиите што го оштетија гасоводот „Северен тек“ што ја поврзува Русија со Германија преку Балтичкото Море, рускиот претседател Владимир Путин во октомври 2022 година ја предложи идејата за создавање гасен центар во Турција. Иако рускиот вицепремиер Александар Новак неодамна најави дека Москва и Анкара се очекува да постигнат договор „во блиска иднина“. Засега нема конкретни, официјални рокови за овој проект.
Кој ќе го контролира управувањето со гасниот центар во северна Турција?
Руската страна дава гаранции дека проектот ќе продолжи, велејќи дека руската групација Гаспром и турската групација Ботас „тесно соработуваат и разговарале за планот на проектот“. Претходно, официјален Кремљ тврдеше дека проектот е сложен и дека ќе биде потребно време за да се заврши. Според него, има прашања што треба да се решат, како што се формирање заедничка работна група, развивање правна рамка и „шеми за трговија и трансфер на купениот гас“. Иако официјално страните вклучени во изградбата на гасен центар во северна Турција го обвинија одложувањето на разорниот земјотрес што ги погоди југоисточна Турција и Сирија на 6 февруари 2023 година, меѓународниот печат преку извори објави дека несогласувањето околу надлежностите на виновни се страните во проектот или поточно кој треба да го контролира управувањето со хабот.
Некои западни престолнини изразија загриженост дека овој проект може да и овозможи на Москва да ги избегне економските санкции за нејзините воени акции во Украина и да го прикрие извозот на гас користејќи ја турската држава како посредник. Според официјалните објаснувања на Москва, гасниот центар во Турција вклучува создавање на електронска платформа за тргување со гас, која би можела да стане место за одредување на конечната цена на гасот за европските потрошувачи, што би ја исклучило политизацијата на прашањето. Но, некои енергетски аналитичари тврдат дека турскиот проект за гасен центар, со создавање платформа за снабдување и цени на гас на границата со ЕУ, може да стане алтернатива на другите центри за цени на гас во Европа.
Со создавањето на турскиот центар, Руската Федерација има намера да ги пренесе во регионот на Црното Море количините што претходно минуваа преку гасоводите „Северен тек“ и да го олесни создавањето инфраструктура за снабдување преку Турција за земјите што изразуваат интерес. Секако, Бугарија, Србија и Словачка ќе имаат важна улога во овој проект. Русија испорачува гас на Турција преку Црното Море преку гасоводите Син тек и Турски тек, од кои вториот е наменет и за извоз во јужна и источна Европа, вклучувајќи ги Унгарија, Грција, Босна и Херцеговина, Романија и Србија. Познато е дека од 1 јануари 2020 година, Гаспром почна да испорачува гас преку Турски тек, вклучително и до Бугарија и Северна Македонија, заменувајќи ги испораките преку Трансбалканскиот гасовод преку Украина и Романија. Гасоводот беше инаугуриран на 8 јануари 2020 година од страна на претседателите Путин и Реџеп Тајип Ердоган.
До 2022 година, вкупниот извоз на гас од гасоводот на Русија е речиси преполовен на 100,9 милијарди кубни метри, што е постсоветско ниско ниво. Минатата година, многу земји, вклучително и огромното мнозинство членки на ЕУ, ветија дека ќе го прекинат или ограничат увозот на нафта и гас од Русија. Целта на ЕУ беше две третини од увозот за една година. Наместо тоа, Британија ги елиминира целосно.
Додека работи на проектот со Руската Федерација, Турција промовира сопствена агенда за извоз на гас. Наспроти позадината на нестабилниот енергетски развој, Анкара планира да формира центар за финансирање за проекти за извоз на гас, по примерот на финансиските центри во Лондон и Хамбург.
„Светската цена на природниот гас ќе биде поставена во Турција. Околу 40-50 отсто од природниот гас што доаѓа во Тракија ќе ги покрие потребите на Турција, но Европа сега очекува природен гас од нас“, рече Ердоган во средината на септември, според грчките информации. Новинарите на EnergyPress.
Веќе турскиот претседател идентификуваше каде ќе се случи тоа: деловниот центар во областа Аташехир во Истанбул, кој ќе стане центар и за енергетски ресурси и за трговија со метали. Во средината на годината, Турција започна производство на природен гас од огромниот резерват откриен во Црното Море. За земја која до вчера беше зависна од увоз на гас од Русија, ова е голем чекор кон независност и пониски цени за турските потрошувачи.
Турција во секое време би можела да го блокира снабдувањето со касписки гас за Европа
Турција ги откри своите први големи резерви на природен гас во Црното Море во 2020 година. Згора на ова, Турција е при крај со својата прва нуклеарна централа и пловечки терминал за ЛНГ во Сароскиот Залив и развива бројни други проекти за зелена енергија (хидро, ветер) за брзо намалување на зависноста од увоз на енергија. Но, најави и амбиции во извозот на гас. Уште повеќе, Турција покажа дека може да ја блокира испораката на гас од Каспискиот регион во Европа кога и да посака. Турција е во непосредна близина на земјите производители на гас (Азербејџан, Иран, Русија) и земјите потрошувачи на гас кои се членки на Европската унија.
Како и другите земји од ЕУ, по избувнувањето на руско-украинската војна, Романија бараше алтернативи за увозот на гас од Руската Федерација. Едно решение – гас од Каспиското Море, односно по релација Азербејџан – Грузија – Турција – Грција – Бугарија. Интерконекторот меѓу Грција и Бугарија беше завршен минатата есен, а првиот неруски увоз на гас го направи Ромгаз преку договор со Сокар, азербејџанската компанија за нафта и гас. Но, договорот беше склучен со неколку месеци задоцнување бидејќи беше блокиран од Турција, која бараше високи транзитни такси. На тој начин Анкара покажа дека може да ја блокира испораката на гас од каспискиот регион до земјите на ЕУ во секое време со наметнување дополнителни давачки.
Три недели по средбата меѓу Путин и Ердоган во Сочи во септември минатата година, ОМВ Петром објави дека потпишала договор со турската компанија Ботас. Романско-австриската компанија ќе испорачува 4 милиони кубни метри дневно од Турција, што е речиси 10% од потрошувачката на Романија во еден типичен зимски ден. Според раководството на ОМВ Петром, „главниот дестинација на пазарот за гас е Романија“. Треба да се напомене дека Романија е рангирана на третото место меѓу земјите-членки на ЕУ во однос на резервите на гас.
Меѓутоа, Турција веќе извезува не само во Романија и преку Романија во Европа. Турската компанија Ботас за прв пат годинава потпиша договор со МВМ во Унгарија за продажба на околу 300 милиони кубни метри гас, што е првпат Турција да извезува гас во соседна земја.