Станува оперативен Законот за дигитален пазар

Од 7 март, нови правила во ЕУ. Засегнати се шест големи технолошки и дваесет и две услуги

Од 7 март 2024 година, обврските што произлегуваат од Законот за дигитален пазар, регулативата што ја бара Европската унија со цел да се регулира системот на конкуренција во светот на услугите што се нудат на дигиталниот пазар на пофер и повнимателен начин, ќе станат оперативен. Регулативата беше предложена од Европската комисија на крајот на 2020 година. По планираниот временски рок, по усвојувањето од страна на Европскиот парламент и Европскиот совет, регулативата стапи на сила на 1 ноември 2022 година. Од мај 2023 година почнаа да се применуваат правилата.

Законот за дигитални пазари воведува нова регулаторна одредба насочена кон ограничување на нефер комерцијални практики, која има за цел да обезбеди конкурентен режим, кој промовира подобра рамнотежа помеѓу јавните и приватните интереси, што има за цел да го подобри управувањето со дигиталниот свет.

Идентификација на вратарите и регулаторни одредби

Со Законот за дигитални пазари (‘DMA’), ЕУ најпрво сакаше да ги регулира позициите на таканаречениот Big Teck на дигиталниот пазар. Терминот „голема технологија“ се однесува на компании кои денес имаат монопол во дигиталниот сектор, со обрт на капитал кој се движи од 500 милијарди долари до 2 трилиони американски долари.

ЕУ ги воспостави, пред сè, објективните критериуми потребни за да се идентификува кои се таканаречените „чувари на врата“, односно големите платформи кои обезбедуваат дигитални услуги. Оваа листа веднаш вклучуваше, на пример, пребарувачи, социјални мрежи и услуги за инстант пораки. Регулативата им кажува на чуварите на вратата кои обврски треба да ги почитуваат за да работат во рамките на Европската унија и кои активности се забранети. Со цел да се обезбеди усогласеност со одредбите на DMA, Европската комисија спроведе истражувања на пазарот, прво за да ги квалификува компаниите како чувари на вратата, како што се бара со регулативата, и второ, на пат, и двете за ажурирање каде што е потребно, обврските што треба да се спроведат и да се обезбедат корисни алатки и стратегии за да се спречат прекршувањата на регулативата.

Почнувајќи од мај 2023 година, регулативата предвидува дека засегнатите компании ќе треба да ја информираат Европската комисија во рок од два месеци дали можат да ги исполнат бараните критериуми за работа во ЕУ. Комисијата ќе треба да одлучи во рок од 45 дена за назначувањето на вратарите. Идентификуваните компании потоа ќе треба да се усогласат со DMA во рок од шест месеци од одлуката на Комисијата.

Досега се вклучени шест таканаречени Big Teck компании, имено Alphabet, Amazon, Apple, ByteDance, Meta и Microsoft, за вкупно 22 услуги кои спаѓаат во опсегот на новата европска регулатива. Тие вклучуваат, на пример, во полето за социјално вмрежување Facebook, TikTok и Instagram; услуги за инстант пораки како што се WhatsApp и Messenger; пребарувачи Chrome и Safari; и оперативни системи (Google Android, iOS и Windows PC Os. Вклучени се 6 таканаречени Big Tecks.

ЕУ е меѓу првите во светот (и на меѓународно и на национално ниво) што презеде акција по ова прашање, и затоа DMA е еден од првите закони што постави правила во овој економски и комерцијален сектор. Досега, компаниите кои работат на дигиталниот пазар ги извршуваа своите активности без конкретни правила или се потпираа на правила кои беа издадени во пред-дигиталната ера. На овој начин, ЕУ сака да ја ограничи доминацијата на големите техничари и да го поттикне учеството на другите играчи.

Сепак, важно е да се нагласи и појасни дека DMA не интервенира со менување на системот на правила за конкуренција кои се веќе во сила во ЕУ, туку го надополнува она што е веќе применето.

Но, кои се овие обврски и забрани од Законот за дигитален пазар? Меѓу „работите што треба да се прават“ (т.е. обврски), на пример, ја наоѓаме можноста да им се дозволи на трети страни да можат да комуницираат со услугите на чуварот на портите; дозволувајќи им на корисниците на платформата да промовираат понуди и да потпишуваат нови договори со своите клиенти, исто така, надвор од платформата на чуварот на вратата; овозможувајќи им на оние кои објавуваат огласи на платформите да вршат независни проверки, обезбедувајќи ги сите алатки и информации корисни за оваа намена. „Работите што не треба да се прават“ (т.е. забраните) вклучуваат, на пример, поповолно третирање на сопствените услуги отколку слични услуги или производи понудени од трети страни; спречување на потрошувачите да се поврзат со компании надвор од платформите; спречување на деинсталирање на претходно инсталиран софтвер и апликации; следење на корисниците и испраќање реклами без изречна согласност.

Униформа регулатива и санкции

Усвојувањето на Законот за дигитален пазар не само што донесе јасност во регулирањето на економски сè поважниот сектор кој досега немаше јасни и одредени правила, туку исто така помогна да се стандардизираат одредбите во земјите-членки, чии национални закони на оваа тема беа поттикнувајќи ја фрагментацијата на законодавството на ЕУ.

Регулативата предвидува казни до 10% од вкупниот промет за фирмите кои нема да ги почитуваат своите обврски. Дополнително, регулативата предвидува дека казната може да се удвои доколку компанијата по втор пат ги прекрши правилата. Како одговор на ова, Big Tech почна да најавува дека во наредните месеци ќе бидат направени големи и суштински промени во обезбедувањето на неговите услуги. Сепак, засега ништо не е сигурно и конкретно бидејќи компаниите чекаат Европската комисија да се произнесе за предложените корекции.

Што се менува за корисниците и случајот на Apple

Што се менува, тогаш, во користењето на услугите идентификувани од Европската комисија меѓу оние што подлежат на правилата на DMA? Мета обезбеди платени верзии на Facebook и Instagram, без рекламирање, за да се усогласат со новите европски правила; Покрај тоа, Мета ќе понуди можност за блокирање на размената на податоци помеѓу различни услуги, на пример помеѓу Facebook и Instagram. Google си даде нов изглед, работејќи на својот дизајн со цел да понуди простори со поголема видливост на својот пребарувач на услуги слични на неговите што ги нудат другите. Google исто така објави дека работи на тоа да го направи системот Google Ads потранспарентен. Конечно, исто како што направи Мета, Google исто така планира да воведе можност за блокирање на размената на податоци помеѓу различните понудени услуги, на пример помеѓу Google Maps и Chrome.

Посложена е ситуацијата на Apple, кој досега имаше посилна контрола и помалку отворена за конкуренција на услугите што ги нуди. Американската голема технологија го чека одговорот на Европската комисија за планот за адаптација, но климата меѓу компанијата и ЕУ веќе е вжештена, поради казната што ЕК веќе ја издаде во последните недели од 1,8 милијарди евра за антиконкурентни однесување.

Поточно, за ЕК, Apple не ги почитуваше антимонополските правила на ЕУ со тоа што обезбеди ограничувања што ги спречуваа корисниците на iOS да научат и да користат поевтини услуги за претплата на музика. За ЕК, однесувањето на калифорниската компанија го прекршило членот 102 од Договорот за функционирање на Европската унија (ТФЕУ). Маргрете Вестагер рече дека повеќе од десет години Apple ја „ злоупотребувал својата доминантна позиција на пазарот“ и спречил „програмери од информирање на потрошувачите за достапноста на алтернативни и поевтини музички услуги надвор од екосистемот на Apple. Ова е нелегално според антимонополските правила на ЕУ“ и е, како што споменавме, причината за казната изречена против големата технолошка компанија од Купертино.

Токму поради оваа причина, една од првите иновации што Apple ги нуди на своите клиенти е токму можноста за пристап до алтернативни и конкурентни продавници за апликации.

Затоа, чекаме да видиме како во наредните месеци оваа нова регулатива ќе го направи пазарот во Европа поправеден и дополнително ќе ги подобри услугите што им се нудат на граѓаните.