Нова парадигма за европска безбедност

Новата парадигма за европска безбедност која се оформи од 24 февруари 2022 година, кога трупите на Руската Федерација ја нападнаа украинската територија, нужно мора да ги натера земјите-членки на ЕУ да ги преиспитаат своите камен-темелници на Заедничката надворешна и безбедносна политика (ЗНБП). Ризикот од ескалација меѓу Русија и земјите од ЕУ и НАТО се зголемува бидејќи руската безбедносна доктрина се движи кон поголема склоност – на пример, кон употреба на тактички нуклеарни средства на украинска територија. Војна на прагот на Европа, водена со воена логика од минатиот век, во комбинација со најсовремени технологии кои одат дури до употреба на вештачка интелигенција, не може, а да не претставува предизвик за безбедноста и стабилноста на Европската унија. Во исто време, кризата на Блискиот Исток со судирите во Појасот Газа го прави неопходно да се има нови и повеќе капиларни инструменти за да се спроведат дипломатијата и заедничката надворешна политика на земјите од ЕУ. Ова е и во поглед на ублажување на последиците во границите на земјите-членки и во однос на улогата што ЕУ би можела да ја има во мировниот процес на Блискиот Исток. Африканското сценарио, како и технолошките и воените предизвици, на кои нема да се осврнеме во овој напис, но кои сепак претставуваат важен одраз за да се разбере променетото меѓународно сценарио, затоа се само некои од аспектите што треба да се земат предвид за да се обнови Заедничката надворешна и безбедносна политика на Европската унија.

ЕВОЛУЦИЈАТА НА ЗНБП

Од 1970 година, со Европската политичка соработка – вистинскиот продром на Заедничката надворешна и безбедносна политика на Унијата – меѓународното сценарио многу се промени, додека заедничките камен-темелници меѓу земјите-членки не претрпеа ист развој и интеграција. Ова и покрај фактот што уште тогаш беа активирани првите неколку форми на координација меѓу надворешните политики на земјите-членки, со редовни консултации и, каде што е можно, објавување на заеднички декларации за кризи и меѓународни сценарија. Во 1992 година, со трансформацијата на Европската економска заедница во Европска унија, Договорот од Мастрихт го воведе вториот столб – оној на Заедничката надворешна и безбедносна политика. Сценариото овде е целосно изменето, со Европа која се буди по падот на Берлинскиот ѕид во сосема нов свет и со дипломатски и безбедносни парадигми кои треба да се препишуваат. Целта овде беше понатамошна интеграција на надворешните политики за да може новата ЕУ да игра важна улога на глобалната сцена, особено во однос на нерамнотежата генерирана од крајот на Студената војна и распадот на СССР. Последователно, со Договорот од Амстердам, ЗНБП доби дополнителен инструмент: Високиот претставник на Унијата за надворешни работи и безбедносна политика. Ова беше целосно иновативна улога која, заедно со можноста ЕУ да промовира мировни операции, требаше да создаде предуслови за зајакнување на меѓународната улога на ЕУ. Оттогаш, преку Договорот од Лисабон од 2009 година, ЗНБП остана главно непроменета и сега, со оглед на новиот кризен пејзаж на источните граници на Европа, ќе ѝ треба обновен интерес од земјите-членки.

ПРЕМОСТУВАЊЕ НА ЈАЗОТ

Гледајќи го меѓународниот пејзаж и предизвиците во областа на безбедноста и надворешната политика кои сè повеќе бараат заеднички одговори, се чини јасно дека Европската унија многу заостанува во дефинирањето на вистинска заедничка надворешна и безбедносна политика. Тоа е проблем кој станува сè појасен за јавноста кога светот на информациите прикажува фрагментарно сценарио, при што различните европски канцеларии се повеќе се делат на групи и кластери. Таков пример е ставот, не секогаш обединет, дека различните земји-членки зазедоа за руската инвазија на Украина. Несогласувањата може да се видат и во однос на политичките декларации и во однос на соработката во одбраната и испораката на оружје. Додека различните чекори на одобрените економски санкции против Русија се чини дека се важен заеднички став, билатералните односи и декларации дадени од различните канцеларии се сосема различни. Меѓународните закани кои постепено се појавуваат на прагот на Европа бараат на некој начин да се затвори доцнењето акумулирано во сите овие децении. Станува збор за спроведување на корисни политики за зголемување на меѓународниот авторитет на Европската унија и на позициите заземени од страна на земјите-членки на унифициран начин преку Заедничката надворешна и безбедносна политика. Затоа, мирот и стабилноста во Европската унија мора да се постигнат преку обновениот авторитет на самата ЕУ и преку свесноста за сопствените интереси. Заштитата на овие два елементи мора да биде камен-темелник на една цела политичка и дипломатска структура која, на комунитарен начин, мора да биде поставена од страна на земјите-членки во ЗНБП.

ПРИОРИТЕТИ

Се разбира, приоритетите во овој обновен интерес за Заедничката надворешна и безбедносна политика не можат да се одвојат од меѓународната сцена. Главната заложба нужно мора да биде спречување и смирување на секој конфликт. Најрелевантен пример за овој аспект е сигурно претставен со напорите за постигнување праведен мир во Украина, кој може да го обезбеди територијалниот интегритет на нападнатата нација и да го врати соодветното внимание и почитување на основните принципи на меѓународното право. Друго прашање, веќе споменато погоре, но вреди да се потсети уште еднаш, е конфликтот на Блискиот Исток. Агресијата врз државата Израел на 7 октомври од страна на Хамас, која беше проследена со операција на вооружените трупи на ИД, претставува голема криза не само во регионот, туку и на глобално ниво. Доказите може да се најдат во триењето и ескалацијата со Иран или пиратерските операции и напади извршени од јеменските Хути, за кои ќе разговараме подоцна. Стремежот на Европската Унија во овој случај, покрај тоа што претставува елемент на стабилност, е да работи и кон остварување на принципот „два народа, две држави“. Европското посредување, дури и пред тоа на Соединетите Држави, мора, во ова сценарио, навистина да вроди со плод и да ја постави кризата на пат кон разрешница.

ЗАЕДНИЧКИ ОПЕРАЦИИ

Прашање кое веќе е воведено е заканата на јеменските Хути, од ноември минатата година, против слободната пловидба во теснецот Баб Ал Мандеб и јужниот дел на Црвеното Море. Ситуација тесно поврзана со кризата во Газа која поттикна многу бродски компании да ги ревидираат своите трговски патишта за да ја заобиколат Африка. Подолга и поскапа рута која генерира проблеми за глобалната трговија. Европскиот одговор беше започнувањето, на 19 февруари 2024 година, на одбранбената поморска безбедносна операција наречена EUNAVFOR ASPIDES, под италијанска тактичка команда. Во операцијата учествуваат и Грција, Франција, Белгија, Шведска и Германија (наскоро ќе им се придружи и Холандија), чија цел е да се обезбеди заштита на слободата на пловидба во областите на Црвеното Море, Персискиот Залив и Северното Арапско Море. , северно од паралелата на Могадишу. Заедничката поддршка на оваа мисија, која е од суштинско значење за безбедноста на европската трговија и производство, мора да биде пример за вид на заедничка посветеност што тесно ја поврзува грижата и заштитата на земјите-членки со создавањето на меѓународна европска власт во мирот- изработка и градење безбедност во области со висок ризик како што се оние под влијание на нападите на јеменските Хути.