Исланд ја обнови дебатата за членство во ЕУ

Референдумот до 2027 година станува поверојатен

Во последните години, дебатата за влезот на Исланд во Европската унија (ЕУ) доживеа нова живост. Со поставувањето на новата исландска влада, што се случи минатата сабота, оваа перспектива може да стане реалност. Коалицијата на левиот центар што ја води земјата вети дека ќе одржи референдум за членство во ЕУ до 2027 година, што претставува важен чекор во дискусијата што се повторува циклично, но досега никогаш не најде конечен исход.

Млада и решителна влада

Новата извршна власт се роди од предвремените избори во ноември 2023 година, кои беа неопходни поради внатрешните несогласувања што доведоа до пад на претходната влада. Коалицијата вклучува три партии: Социјалдемократите, кои освоија 20,8 отсто од гласовите, Реформистите (15,8 отсто) и Народната партија (13,8 отсто). Владата ја предводи Криструн Фростадотир, лидер на Социјалдемократите, кој со само 36 години стана најмладиот човек што ја извршувал функцијата премиер во историјата на Исланд. Меѓу главните ветувања на новата администрација не се само референдумот, туку и формирањето комисија од независни експерти кои ќе ги проценат предностите и недостатоците од користењето на исландската круна, како и импликациите од можното прифаќање на еврото. Овој избор одразува прагматичен и ориентиран кон анализа пристап, кој има за цел да му обезбеди на населението информирана основа за донесување клучна одлука за иднината на земјата.

Историска, но никогаш нерешена дебата

Идејата за Исланд како членка на ЕУ не е нова. Земјата веќе аплицираше за членство во 2009 година, по глобалната финансиска криза што ја фрли на колена исландската економија. Надежта во тоа време беше дека влезот во Унијата и усвојувањето на еврото може да ја стабилизира економската ситуација. Формалните преговори започнаа во 2010 година, но беа ставени на мирување во 2013 година, кога на власт дојде конзервативната, евроскептична влада, составена од Прогресивната партија и Партијата на независноста. Во 2015 година, Исланд официјално ја повлече својата кандидатура, ставајќи крај на процесот што предизвика и ентузијазам и сомнежи. И покрај ова, земјата остана силно интегрирана со Европа. Таа е дел од Шенген зоната, Европската асоцијација за слободна трговија (ЕФТА) и се придржува до договорите од Даблин за примање барања за азил. Сепак, приклучувањето кон ЕУ би претставувало значајна промена, со импликации што ги надминуваат веќе постоечките договори.

Што мислат Исланѓаните?

Исландската јавност никогаш немала единствен став за членството во ЕУ. Според анкетата спроведена во јуни 2023 година, 54 отсто од Исланѓаните би биле за влез во Унијата, што е процент повеќе од минатото, кога поддршката изнесуваше околу 25 отсто. Иако консензусот е сè уште далеку од огромно, големо мнозинство (74%) велат дека се за решавање на проблемот преку референдум, без оглед на исходот од гласањето. Ова ја одразува колективната желба да се води јасна и демократска дискусија за суштинско прашање за иднината на земјата. Меѓу аргументите за влез во Унијата централна улога игра економијата. Исланд се соочува со години на економска нестабилност, а инфлацијата, иако опаѓа, останува загрижувачко прашање. Во февруари 2023 година, инфлацијата надмина 10%, додека денес е околу 5%. Усвојувањето на еврото би можело да ја намали нестабилноста на девизниот курс и да ги стабилизира трошоците за живот, цел што ја прогласи новата влада. Членството во ЕУ може да понуди и предности за трговијата, зајакнување на економските односи со другите земји-членки и проширување на можностите за исландскиот извоз. Сепак, постојат и сериозни грижи. Една од главните пречки се однесува на риболовот, клучен сектор за исландската економија. Европските политики за квоти за риболов би можеле да бидат во конфликт со интересите на земјата, која традиционално силно го брани својот суверенитет во оваа област. Покрај тоа, дебатата за имиграцијата стана поактуелна отколку во минатото, благодарение на зголемувањето на странското население во Исланд. Овој раст предизвика загриженост, особено кај партиите со повеќе националистички позиции, како што е Народната партија, која, и покрај тоа, е дел од владината коалиција. Референдумот ветен до 2027 година претставува историска можност за Исланд да се справи со долгогодишното прашање. Додека растечката интеграција со Европа и економските притисоци вршат притисок за можно членство во ЕУ, загриженоста за суверенитетот и специфичностите на земјата продолжуваат да предизвикуваат сомнежи. Работата на експертската комисија што ја најави Владата ќе биде клучна за да им се обезбедат информации на Исланѓаните за кои треба да одлучат. Во меѓувреме, дебатата ветува дека ќе биде вжештена, одразувајќи ги многуте нијанси на прашање кое не е само економско или политичко, туку и културно и идентитетско.

Алесандро Фиорентино