Ирска и Директивата за нефер тргување на ЕУ

Загриженоста поврзана со влијанието на нефер трговските практики (UTPs), широко дефинирани како практики кои грубо отстапуваат од доброто комерцијално однесување, се спротивни на добрата волја и правичното работење и се еднострано наметнати од еден трговски партнер на друг, се повторливи карактеристики на јавни и политички дебати меѓу земјоделските производители/добавувачи и купувачи на земјоделски производи во ЕУ и Ирска најмалку во последната деценија. На ниво на Комисијата на ЕУ, пред 2016 година, се чувствуваше дека додека растечката интеграција на европскиот земјоделско-прехранбен сектор на глобалните пазари создава важни трговски можности, таа исто така носи поголема изложеност на несовршености на пазарот, нестабилност на цените и зголемена можностите за приходите од добавувачи на земјоделски производи да бидат негативно погодени од УТП. Ова ги остави добавувачите со малку или без ефективни регулаторни средства или заштита, ставајќи ги во значителна неповолна положба на пазарот. Во овој контекст, генерално беше разбрано дека нерамнотежата на моќноста во динамиката добавувач/купувач во голема мера го фаворизира купувачот до непропорционален степен. Добавувачите, често помали и поранливи, беа оставени да се борат да преговараат фер услови или да бараат надомест во случаи на експлоатација, што дополнително ја влошуваше нееднаквоста во приходите во синџирот на снабдување на земјоделството. Во обид да ги идентификува и прегледа најчестите UTP-и и да утврди каква заштита за земјоделците и добавувачите би можеле да се воведат за да се постигне рамномерен трговски однос, Европската комисија создаде експертска група наречена Работна група за земјоделски пазари. Оваа одлука уследи по состанокот на Европскиот совет во септември 2015 година, на кој беше истакната итната потреба за решавање на овие прашања. На истиот состанок, Ирецот Фил Хоган, тогашен европски комесар за земјоделство и рурален развој, воведе пакет солидарност во вредност од 500 милиони евра за да им помогне на земјоделските пазари на ЕУ кои се соочуваат со нестабилност поради руското ембарго против увозот на храна од ЕУ и забавувањето на побарувачката од Кина. Советодавната група на високо ниво создадена за време на овој состанок имаше задача да го испита функционирањето на синџирот на снабдување и положбата на земјоделците во него. Со текот на времето, оваа група беше официјално назначена како Работна група за земјоделски пазари. Надлежноста на Работната група беше да и обезбеди на Европската комисија совети и експертиза во врска со функционирањето на земјоделските пазари и позицијата на земјоделците во синџирот на снабдување. Беше задолжен и за давање препораки и предлагање иницијативи за политики за справување со нерамнотежата и неправедните практики што ги засегаат земјоделските производители. Една од рамки ширум Унијата за справување со нефер трговските практики што ќе произлезат од овој процес беше Директивата 2019/633 на ЕУ за нефер трговски практики (UTP). Оваа директива конкретно нагласува како обезбедената заштита примарно треба да биде од корист за земјоделските производители и физичките или правните лица кои снабдуваат земјоделски и прехранбени производи, вклучително и организациите на производители. Тој, исто така, поставува минимални хармонизирани правила за синџирот на снабдување со земјоделство и храна кои се применуваат во сите земји-членки на ЕУ, вклучително и во Ирска. Поважно, Директивата ги категоризира UTP во две групи: црни и сиви практики. Црните практики вклучуваат задоцнети плаќања, еднострани промени на договорите за снабдување и одбивање да се обезбеди писмена потврда за договорите за снабдување. Тие се сметаат за целосно неприфатливи и се забранети според Директивата.

Сивите практики, од друга страна, вклучуваат дејствија како што се враќање на непродадените расипливи производи или барање добавувачите да платат за трошоците за маркетинг, освен ако не е експлицитно договорено. Овие практики се дозволени само под специфични услови и со претходен договор. Сепак, треба да се забележи дека Ирска веќе почна да се справува со UTP на домашен терен пред усвојувањето на Директивата. Во 2018 година, Мешовитиот комитет за земјоделство, храна и морска на ирскиот парламент даде политички придонес за законодавниот предлог на ЕУ COM (2018)173 – Предлог директива за нефер трговски практики во односите бизнис-бизнис во синџирот на снабдување со храна. Ова доведе до тоа ирската влада да ја одобри Општата шема и последователно да го објави нацрт-законот за земјоделски и синџири на снабдување со храна за 2022 година. Народен правобранител/Регулатор. Кулминација на овие напори беше Законот за земјоделски и прехранбени синџири за снабдување од 2023 година, кој воспостави нов независен законски орган, An Rialálaí Agraibhia (Регулатор за земјоделска храна или „Регулатор“). Целта на оваа нова канцеларија, во согласност со Директивата на ЕУ од 2019 година, е да промовира правичност и транспарентност во синџирот на снабдување со земјоделство и храна во Ирска. Клучните функции доделени на Регулаторот според Законот од 2023 година вклучуваат:

1. Правечност и транспарентност во синџирот на снабдување со земјоделско-прехранбени производи: Регулаторот има задача да ги земе предвид специфичните потреби и околности на земјоделскиот и прехранбениот сектор, со посебен акцент на земјоделството, риболовот и малите прехранбени бизниси.
2. Информации и ангажман: Регулаторот ќе објави анализи на податоците за цените и пазарот кои се однесуваат на синџирот на снабдување со земјоделско-прехранбени производи, со цел да се подобри транспарентноста на пазарот.
3. Усогласеност со Законот за нефер тргување: Регулаторот е одговорен за промовирање на разбирањето и усогласеноста со законите што се однесуваат на UTP во земјоделско-прехранбениот сектор.
4. Спроведување на Законот за нефер тргување: Регулаторот служи како назначено тело за извршување според Директивата (ЕУ) 2019/633 и е одговорно за спроведување на усогласеноста со прописите за UTP.

Дополнителните одредби од Законот му даваат овластување на Регулаторот да издава насоки, да ги прегледа кодексите на пракса и да му дозволи на министерот за земјоделство да се консултира со регулаторот за законски предлози поврзани со правичност и транспарентност во синџирот на снабдување со земјоделско-прехранбени производи. И покрај неговото неодамнешно формирање, Регулаторот за земјоделска храна веќе започна значајни активности. Таа потврди дека започнала правна постапка против бизнис-купувач за наводно прекршување на нефер трговски практики. Дополнително, спроведе неколку инспекции за усогласеност на лице место за да се осигура дека политиките, процедурите, системите и внатрешните контроли на деловните субјекти ги исполнуваат барањата на Законот од 2023 година и поврзаните регулативи. Регулаторот, исто така, посочи дека овие инспекции ќе продолжат, со фокус на насочени пристапи базирани на ризик. До денес, не се покренати правни оспорувања против извршните активности на Регулаторот. И покрај тоа што создавањето на Регулаторот за земјоделство за храна беше општо поздравено како позитивен чекор, имаше критики за законодавството што го поткрепува неговото работење. Овие критики првенствено се фокусираат на воочените ограничувања на нејзината надлежност и овластувања. На пример, Регулаторот во моментов нема овластување да спроведува случајни инспекции на добавувачите и купувачите за да обезбеди тековно усогласување со прописите за UTP. Дополнително, имаше загриженост за способноста на одредени бизниси, како што се преработувачите на месо, да го блокираат пристапот до податоците за цените врз основа на комерцијална чувствителност. Овој недостаток на транспарентност може да ги попречи напорите за откривање и решавање на манипулациите со цените во синџирот на снабдување. Друга спорна точка е релативно бавното темпо со кое се имплементираат овие промени. Засегнатите страни тврдат дека воспоставувањето на Регулаторот и воведувањето на цврсти регулативи за UTP требало да се случат многу порано, со оглед на долгогодишните предизвици со кои се соочуваат земјоделските производители. Критичарите, исто така, ја нагласуваат потребата од континуирана будност и спроведување за да се осигура дека Регулаторот ефективно го исполнува својот мандат и дека избегнува да стане „хартиен тигар“ со ограничено практично влијание. Генерално, консензусот е дека Законот од 2023 година и воспоставувањето на Регулаторот за земјоделска храна претставуваат важни пресвртници во справувањето со нефер трговските практики во Ирска. Сепак, вистинската мерка за неговиот успех ќе лежи во неговата способност да ги заштити интересите на добавувачите и производителите, да ја поттикнува транспарентноста и да промовира правичност низ синџирот на снабдување со земјоделско-прехранбени производи. Како што Регулаторот продолжува да ги развива своите операции, неговите активности ќе бидат внимателно следени од засегнатите страни кои се надеваат дека тоа ќе донесе значајни промени во област која долго време е полн со нерамнотежа и нееднаквост.