Subscribe
На 1 јануари 2025 година, Украина стави крај на транзитот на руски гас во Европа со тоа што одлучи да не го обнови договорот потпишан со Гаспром во 2019 година. Оваа одлука означи пресвртница во енергетската политика на континентот и отвори ново поглавје во комплексот односите меѓу Киев, Москва и Европската Унија.
Договорот за транзит беше важен извор на приход за Украина, генерирајќи до 1 милијарда американски долари годишно. Сепак, владата на Володимир Зеленски даде приоритет на политичка и стратешка цел: да не придонесува, директно или индиректно, за финансирање на руската воена машина.
Од 2022 година, Украина предупредуваше дека нема да го обнови договорот откако ќе истече. Оваа објава им даде време и на Киев и на Европската унија да се подготват за импликациите од оваа промена. Според Европската комисија, европскиот енергетски пазар не претрпе големи пореметувања, благодарение на диверзификацијата на изворите на снабдување спроведена во последните години.
Ана-Каиса Итконен, портпаролка на Комисијата, истакна дека ЕУ интензивно работела со земјите-членки и Украина за да ја предвиди оваа ситуација. Иако протокот на руски гас во Европа веќе беше драстично намален од почетокот на инвазијата, земји како Унгарија и Словачка изразија загриженост за економските и логистичките последици што може да ги донесе ова прекинување.
Прекинот на снабдувањето особено погоди некои земји во Централна и Источна Европа. Унгарија и Словачка, кои историски зависат од рускиот гас и немаат директен пристап до морето за увоз на течен природен гас, се најдоа во ранлива позиција. Во Словачка, премиерот Роберт Фицо ја опиша мерката како навреда и ја зголеми можноста за репресалии, како што е прекин на снабдувањето со електрична енергија во Украина.
Сепак, овој став не го дели целата Европска унија. Повеќето земји-членки го поддржаа правото на Украина да носи суверени одлуки врз основа на нејзиниот политички и стратешки контекст, нагласувајќи ја потребата од заедничка енергетска политика за зајакнување на отпорноста на континентот на надворешни притисоци.
Европската унија тврди дека постигнала одреден степен на независност од рускиот гас, откако драстично ја намалила својата потрошувачка од 150 милијарди кубни метри годишно во 2021 година на само 15 милијарди во 2024 година. Ова достигнување е можно поради диверзификацијата на изворите, вклучително и увоз на течен природен гас од САД и Катар, како и зголемена употреба на обновлива енергија.
Сепак, оваа транзиција не помина без предизвици. Земјите како Австрија и Словачка истакнаа дека алтернативните извори на енергија може да бидат поскапи и помалку достапни на краток рок. Недостигот на соодветна инфраструктура во одредени региони на Европа останува пречка за постигнување целосна енергетска автономија.
За Украина, одлуката да се прекине транзитот на рускиот гас не беше лесна ниту без трошоци. Покрај губењето на важен извор на приход, Киев мораше да управува со тензиите со некои од неговите европски партнери, чија солидарност беше клучна од почетокот на руската инвазија.
И покрај овие предизвици, украинската влада ја бранеше својата одлука како неопходен чекор кон консолидирање на нејзиниот суверенитет. За Херман Халушченко, министер за енергетика на Украина, овој момент претставува „симболична победа“ во војната против руското влијание.
Крајот на транзитот на рускиот гас низ Украина не само што ја трансформира енергетската карта на Европа, туку и ја преобликува политичката динамика во регионот. Од една страна, таа ја потврди способноста на Украина да носи стратешки одлуки и покрај економскиот и политичкиот притисок. Од друга страна, таа ги истакна поделбите во Европската унија околу тоа како да се менаџираат последиците од оваа промена.
Ова сценарио покренува прашања за капацитетот на ЕУ кохезивно да одговори на енергетските и геополитичките предизвици. Додека некои земји-членки силно ја поддржаа Украина, други покажаа резервираност, одразувајќи ги националните приоритети кои често се во спротивност со колективните цели.
Прекинот на транзитот на рускиот гас беше потсетник за важноста на енергетскиот суверенитет во меѓусебно поврзан, но кревок свет. Украина донесе тешка одлука, но таква што е доследна на нејзината борба за независност и територијален интегритет.
За Европската унија, овој момент ја нагласи потребата да се балансираат колективните аспирации со индивидуалните потреби на нејзините земји-членки. Како што Европа се движи кон поголема енергетска независност, предизвикот ќе биде да се одржи внатрешната кохезија и да се осигура дека усвоените политики ги одразуваат не само интересите на главните играчи, туку и оние на помалите и поранливи земји.
Во ова ново поглавје од европската енергетска политика, пораката на Украина беше јасна: суверенитетот нема цена, а слободата, иако скапа, останува најважната вредност што треба да се брани.