Austriak na Bałkanach

Wygłosiłem Laudatio za Veselin Vukotić w Wiedniu 4 listopada 2021 roku…

Austriackie Centrum Ekonomiczne w Wiedniu od ponad dekady przyznaje doroczną nagrodę Hayek Lifetime Achievement Award. Byli odbiorcami byli uczeni tacy jak Niall Ferguson, Deirdre McCloskey i Arthur B. Laffer, intelektualiści publiczni, tacy jak Mario Vargas Llosa oraz przedsiębiorcy tacy jak Peter Thiel i Richard J. Stephenson. Tegoroczny laureat Nagrody wyróżnia się tym, że jest nie tylko naukowcem, ale także intelektualistą publicznym i przedsiębiorcą.

Zwykle zaczyna się od Hayeka

Veselin Vukotić urodził się 5 sierpnia 1949 roku w Piperi w północno-wschodniej Czarnogórze jako syn Napoleona Vukotića i jego żony Ljubica, z domu Ivanović. Jego kraj jest mały jak na standardy europejskie, ma 14 000 kilometrów kwadratowych i 620 000 mieszkańców. Czarnogóra była niezależnym księstwem, a później królestwem, aż po I wojnie światowej stała się częścią Królestwa Jugosławii. W 1945 roku komuniści przejęli władzę w Jugosławii i utworzyli państwo jednopartyjne. Vukotić dorastał w czasach komunizmu, który podzielił wiele rodzin. Rzeczywiście, zarówno jego ojciec, jak i wuj przebywali przez jakiś czas w obozach pracy na wyspach na Morzu Adriatyckim.

Jako młody człowiek Vukotić był zapalonym i utalentowanym piłkarzem i stanął przed wyborem między zostaniem ekonomistą a zawodowym piłkarzem. Na szczęście dla Czarnogóry wybrał ekonomię. Kiedy Vukotić był na pierwszym roku na uniwersytecie, dołączył do gazety studenckiej, która odważyła się wprowadzać nowe idee zamiast ciągnąć linię partyjną. Ale jemu i jego przyjaciołom grożono sądem i więzieniem za to, że tylko wyrażali swoje zdanie. Niemniej jednak Vukotić zachował swoją intelektualną niezależność. Ukończył studia magisterskie z ekonomii na Państwowym Uniwersytecie Czarnogóry w 1977 r. oraz doktorat na Uniwersytecie w Belgradzie w 1980 r. Jest żonaty z Ljiljaną, z domu Kovačević. Mają trzy córki, Milicę, Milenę i Mariję. Ciekawe, jak Vukotić zetknął się z austriacką ekonomią. Kiedy pisał swoją pracę doktorską, spędził trochę czasu w Moskwie, gdzie jeden z nauczycieli zaatakował „austriackiego reakcjonistę” nazwiskiem Friedrich Hayek. Vukotić postanowił sam przekonać się, czego nauczał ten osławiony reakcjonista. Zaczął czytać prace Hayeka i wkrótce przekonały go jego argumenty. Muszę dodać, że była to również moja droga do wolności, odkrywając głęboką obronę wolnego społeczeństwa Hayeka.

Agregaty nie działają samodzielnie

Po ukończeniu studiów Vukotić został adiunktem na Państwowym Uniwersytecie Czarnogóry. Tam zainicjował okrągły stół, University Tribune, na który zaproszono wybitnych prelegentów, aby omówić ze swoimi studentami liczne i skomplikowane problemy Jugosławii. Vukotić uczył swoich uczniów o mocy wyjaśniającej austriackiej ekonomii, przedstawionej przez Carla Mengera i jego uczniów, takich jak Hayek. Podkreślali, że działania i procesy gospodarcze muszą być wyjaśniane przez odniesienie do osób dokonujących wyborów oraz że modele matematyczne i agregaty statystyczne nie mogą działać samodzielnie, niezależnie od tego, jak interesujące mogą być.

Tymczasem Jugosławia przechodziła wielkie zmiany polityczne. Od zakończenia wojny Josip Broz Tito rządził krajem żelazną ręką, choć pozwalał na większą swobodę gospodarczą niż inni komunistyczni przywódcy, ale po śmierci Tito w 1980 r. jego następcom trudno było poradzić sobie z napięciami między wielu narodowości. Upadek reżimów komunistycznych w innych krajach Europy Środkowej i Wschodniej w 1989 r. miał również wielki wpływ na Jugosławię.

Pomysły zbieżne z okolicznościami

Do tej pory socjalizm jako system gospodarczy został całkowicie zdyskredytowany na całym świecie, a liberalizm gospodarczy nagle znalazł odbiorców. Pomysły splatały się z okolicznościami, w radosnym zdaniu Johna Stuarta Milla. Vukotić był członkiem rządu Czarnogóry w latach 1986-1989 oraz członkiem ostatniego rządu federalnego Jugosławii w latach 1989-1992, gdzie odpowiadał za prywatyzację i przedsiębiorczość. Ale siły odśrodkowe w kraju były zbyt silne, by Jugosławia mogła przetrwać. Zarówno Słowenia, jak i Chorwacja ogłosiły niepodległość w czerwcu 1991 roku, aw następnym roku Jugosławia przestała istnieć, oderwała się także Macedonia i Bośnia i Hercegowina. Czarnogóra była w unii z Serbią do 2006 roku, kiedy to większość opowiedziała się za niepodległością. To był burzliwy i rzeczywiście traumatyczny czas dla Czarnogóry i trudno było zachować równowagę, ale Vukotićowi udało się to zrobić.

Po rozpadzie Jugosławii Vukotić wrócił na uniwersytet i założył studia podyplomowe z ekonomii przedsiębiorczości. Był to pierwszy program na uczelni finansowany ze czesnego studentów, a zarazem pierwszy prowadzony w języku angielskim. Wśród zagranicznych naukowców zaangażowanych w program znaleźli się wybitni ekonomiści Steve Pejovich i Enrico Colombatto. Nie trzeba dodawać, że przedsiębiorcy odgrywają kluczową rolę w kapitalizmie, jak podkreślił Hayek. Kapitalizm bez przedsiębiorców jest jak kot z Cheshire: bez kota, tylko złośliwy uśmiech. Vukotić założył także Instytut Studiów Strategicznych i Prognoz, ISSP, który stał się bardzo wpływowy w Czarnogórze. W 1998 roku Vukotić opublikował książkę The Conceptual Basis of the New Economic System in Montenegro , w której wyjaśniał i bronił wolności gospodarczej. Wiele reform wprowadzonych później w Czarnogórze można przypisać jego wpływom. Na przykład cła zostały obniżone z około 30 proc. do 2,9 proc., a w ciągu kilku lat sprywatyzowano około 80 proc. gospodarki Czarnogóry.

Przygotowanie do Niepodległości

Jednym z największych wyzwań dla Czarnogóry było przygotowanie się do niepodległości i zintegrowanie się z Europą. Vukotić uczył, że jedynym sposobem sprostania temu wyzwaniu jest zniesienie jugosłowiańskiego dinara i przyjęcie marki niemieckiej. Dokonano tego w 1999 roku, a kiedy euro zastąpiło markę niemiecką, Czarnogóra przyjęła euro w 2002 roku. Ludzie mogą nie zgadzać się, który system monetarny jest najwygodniejszy dla małej, otwartej gospodarki, ale w tych okolicznościach był to rozsądny wybór i utorował drogę do niepodległości Czarnogóry. Oznaczało to również, że wszelkie uprawnienia dyskrecjonalne krajowej władzy monetarnej zostały zasadniczo zniesione, jak miało to miejsce przed I wojną światową, kiedy system monetarny był oparty na standardzie złota.

Tutaj chciałbym dodać obserwację dotyczącą małych stanów. Czasami są odrzucane jako nieistotne fantazje. Ale faktem jest, że integracja gospodarcza ułatwia powstawanie małych państw, ponieważ integracja gospodarcza umożliwia im czerpanie korzyści z międzynarodowego podziału pracy. Im większa jest jednostka ekonomiczna, tym mniejsza może być jednostka polityczna. To jest oczywiście to, co zaobserwował Adam Smith : podział pracy jest ograniczony rozmiarem rynku. Im bardziej rozległy rynek, tym większe możliwości miałyby samorządy. Rzeczywiście, same w sobie są pożądane. Jak pisał Hayek w The Road to Serfdom: „W małej społeczności wspólne poglądy na względną wagę głównych zadań, uzgodnione standardy wartości, będą istniały w bardzo wielu tematach. Ale ich liczba będzie się zmniejszać, im szerzej zarzucimy sieć, a ponieważ wspólnota poglądów jest mniejsza, wzrasta konieczność polegania na sile i przymusie”. Hayek dodał: „To nie przypadek, że na ogół w życiu małych narodów było więcej piękna i przyzwoitości, a wśród dużych było więcej szczęścia i zadowolenia, proporcjonalnie do tego, jak uniknęli śmiertelnej zarazy. centralizacji”.

Założenie prywatnej uczelni

Reformy gospodarcze w Czarnogórze w dużej mierze wdrożyli studenci Vukotića, w tym Milo Djukanovic, od dawna dominujący przywódca polityczny w kraju, a obecnie prezydent Czarnogóry. Na początku Vukotić zdał sobie sprawę, jak wielki potencjał ma Djukanovic jako reformator polityczny. Rzeczywiście, kiedy jechał pociągiem ze swoimi uczniami, powiedział jednemu ze swoich kolegów: Przyjrzyj się uważnie temu młodemu człowiekowi. On zrobi różnicę. Reformy w Czarnogórze znacznie wzmocniły gospodarkę i umożliwiły krajowi wyłonienie się w 2006 roku jako niezależne państwo. Instytut Vukotića, ISSP, odegrał ważną rolę w tym procesie i nadal jest najważniejszym instytutem badawczym w Czarnogórze. Ale Vukotić nie spoczął na laurach. Chciał mieć więcej możliwości realizacji swoich zainteresowań naukowych, zwłaszcza w zakresie przedsiębiorczości. W 2007 roku Vukotić wraz ze starym kolegą Draganem Vukčeviciem założył prywatny uniwersytet, University of Donja Gorica, UDG, położony w pobliżu stolicy, w dzielnicy biznesowej. Kolejno powstawały wydziały, które w 2010 roku zostały włączone do uczelni. Dziś UDG liczy 3500 studentów i jest miejscem nowoczesnym, dynamicznym, tętniącym życiem, z rozległymi połączeniami międzynarodowymi.

Vukotić był jedną z pierwszych osób z byłych krajów komunistycznych w Europie Środkowej i Wschodniej, które wstąpiły do Mont Pelerin Society, międzynarodowej akademii konserwatywnych i klasyczno-liberalnych uczonych oraz ludzi zajmujących się sprawami publicznymi, i przez pewien czas zasiadał w jej zarządzie. Towarzystwo Mont Pelerin zostało założone w 1947 roku przez Friedricha von Hayeka , Karla R. Poppera, Ludwiga von Misesa, Miltona Friedmana, Bertranda de Jouvenel oraz innych pisarzy i uczonych. Pełniłem funkcję członka Zarządu w latach 1998-2004 iz wielkim zainteresowaniem i sympatią obserwowaliśmy, jak kilku odważnych przywódców politycznych i intelektualnych w Europie Środkowo-Wschodniej walczyło o wolność, zarówno gospodarczą, jak i osobistą. Pochodzę jak Vukotić z maleńkiej europejskiej placówki, w moim przypadku Islandii, i myślę, że mogę bardziej niż większość docenić jego wysiłki na rzecz zbudowania wolnego społeczeństwa w jego kraju. Jest zarówno pedagogiem, jak i przedsiębiorcą. Ta nagroda jest sowicie zasłużona.

The text was translated by an automatic system