Badanie ECR: Wpływ rosyjskiej propagandy w Estonii i na Litwie

W coraz bardziej napiętym krajobrazie geopolitycznym Europy Wschodniej rosyjska propaganda stała się kluczowym narzędziem Federacji Rosyjskiej do utrzymania wpływów nad byłymi republikami radzieckimi, w tym Estonią i Litwą.
Te dwa kraje bałtyckie mają jednak wspólną historię sowieckiej okupacji.
Istniały dwa etapy rosyjskiej okupacji tych dwóch państw.
Pierwsza okupacja miała miejsce w latach 1939-1941 w wyniku sowiecko-niemieckiego paktu o nieagresji.
Druga sowiecka okupacja, uznana za nielegalną przez europejskie demokracje, rozpoczęła się po zakończeniu II wojny światowej i trwała 48 lat (1944-1991) aż do rozpadu ZSRR. Estonia i Litwa rozwinęły się zatem inaczej w okresie postsowieckim, co również ukształtowało ich podatność na rosyjską propagandę.
Badanie przeprowadzone przez partię ECR zapewnia szczegółowy obraz tego, w jaki sposób rosyjska propaganda przedostaje się do przestrzeni informacyjnej tych dwóch krajów, identyfikując nie tylko kanały i taktyki stosowane przez Kreml, ale także czynniki, które przyczyniają się do podatności ludności na tę formę wpływu.
Aby uzyskać jasny obraz wpływu rosyjskiej propagandy w Estonii i na Litwie, między 12 a 29 czerwca 2024 r. przeprowadzono badanie ilościowe.
Badanie zostało przeprowadzone na reprezentatywnej próbie dorosłej populacji w wieku 18-74 lat w obu krajach.
Przeprowadzono nie mniej niż 1202 wywiady w Estonii i 1500 na Litwie.
Kwestionariusze zostały wypełnione metodą online, zapewniając w ten sposób dostęp do znacznie szerszego segmentu populacji, ale także ograniczając badanie do osób, które mają dostęp do Internetu.

Tradycyjne media w Estonii: Media drukowane osiągają lepsze wyniki niż średnia europejska

Jednym z najbardziej niezwykłych aspektów konsumpcji mediów w Estonii jest popularność estońskojęzycznych mediów drukowanych. Około 20% dorosłych Estończyków czyta codziennie co najmniej jedną publikację drukowaną (w szczególności gazety codzienne), co znacznie przekracza średnią europejską.
Ten odsetek Estończyków, którzy stale czytają gazety sugeruje, że media drukowane pozostają ważnym filarem estońskiej informacji publicznej, zapewniając obywatelom źródło informacji, które jest ogólnie uważane za mniej podatne na manipulację niż inne formy mediów.
Dla kontrastu, tylko 4% Estończyków codziennie czyta rosyjskojęzyczne media drukowane, co odzwierciedla znacznie niższe wykorzystanie tego źródła mediów wśród rosyjskojęzycznych Estończyków.
Jeśli chodzi o konsumpcję telewizji i radia, kanały estońskojęzyczne są wyraźnie preferowane w stosunku do kanałów rosyjskojęzycznych.
Bardzo istotnym czynnikiem wpływającym na to jest zakaz nałożony na rosyjskie kanały telewizyjne w Estonii, zwłaszcza po inwazji Rosji na Ukrainę w 2022 roku.
Środek ten został podjęty przez estoński rząd w celu ograniczenia ekspozycji ludności na rosyjską propagandę, która została zintensyfikowana w tym okresie.

Media cyfrowe w Estonii: główne źródło informacji dla ludności

Internet stał się głównym źródłem informacji w Estonii.
Według ankiety przeprowadzonej przez partię ECR, ponad połowa populacji codziennie korzysta z estońskojęzycznych portali informacyjnych.
Tendencja ta jest wskaźnikiem wysokiego poziomu cyfryzacji w Estonii, kraju znanym z inicjatyw informatycznych i e-administracji.
Ponadto sieci społecznościowe odgrywają niezwykle ważną rolę w dystrybucji wiadomości. Około 42% Estończyków korzysta z tych platform mediów społecznościowych, aby być na bieżąco z bieżącymi wydarzeniami.
Jednak korzystanie z rosyjskojęzycznych portali i sieci społecznościowych jest znacznie niższe, ale nie bez znaczenia, zwłaszcza wśród osób rosyjskojęzycznych w Estonii.

Wrażliwość na rosyjską propagandę w Estonii

Chociaż sondaż ECR przeprowadzony w czerwcu wykazał, że większość Estończyków byłaby gotowa stawić opór ewentualnej rosyjskiej inwazji, rzeczywistość jest zupełnie inna.
Rzeczywista gotowość Estończyków do walki za swój kraj jest niższa niż można by się spodziewać.
Można to przypisać zarówno czynnikom demograficznym, jak i pewnemu sceptycyzmowi co do zdolności Estonii do skutecznego przeciwstawienia się zewnętrznej agresji, biorąc pod uwagę niewielki rozmiar kraju i bliskość Rosji.
Niestety, rosyjskiej propagandzie udało się przeniknąć do niektórych segmentów estońskiej populacji, zwłaszcza wśród osób rosyjskojęzycznych, poprzez promowanie przekazów, które podkreślają moralny upadek Unii Europejskiej i kwestionują intencje NATO na jej wschodniej flance.
Przekazy te mają na celu zasianie nieufności wśród obywateli i podważenie poparcia dla zachodnich sojuszy, jednocześnie przedstawiając Rosję jako obrońcę tradycyjnych wartości.

Tradycyjne media na Litwie

W przeciwieństwie do estońskich sąsiadów, konsumpcja tradycyjnych mediów na Litwie wykazuje wyraźne cechy szczególne.
Chociaż litewskojęzyczne media drukowane i litewskojęzyczne radio są mniej popularne niż w Estonii, nie oznacza to, że tradycyjne media odgrywają nieistotną rolę w informowaniu społeczeństwa.
Niezwykle ważnym czynnikiem jest to, że konsumpcja rosyjskojęzycznych mediów na Litwie jest niższa niż w Estonii, co w dużej mierze odzwierciedla większą jednorodność etniczną i inne doświadczenia historyczne z Rosją.
Jednak dostęp do rosyjskich mediów (w szczególności rosyjskich informacji propagandowych) nie jest całkowicie nieobecny i istnieją segmenty populacji, które informują się z rosyjskojęzycznych źródeł medialnych.
Dzieje się tak zwłaszcza w społecznościach położonych bliżej granicy z Białorusią (sojusznikiem Federacji Rosyjskiej i zwolennikiem działań Kremla na Ukrainie) lub wśród etnicznych mniejszości rosyjskich.

Media cyfrowe na Litwie: główne źródło wiadomości dla obywateli Litwy

Podobnie jak w Estonii, media cyfrowe dominują w krajobrazie informacyjnym na Litwie.
Litewskojęzyczne portale informacyjne są uznawane za główne źródło informacji dla większości populacji, dlatego też sieci społecznościowe odgrywają znaczącą rolę w dystrybucji wiadomości (zarówno prawdziwych, jak i propagandowych).
Według badania ECR odsetek osób korzystających z rosyjskojęzycznych portali i sieci społecznościowych jest znacznie niższy na Litwie, co odzwierciedla większą odporność kulturową i językową na zewnętrzne wpływy z Rosji. Można to również przypisać proaktywnym działaniom litewskiego rządu mającym na celu przeciwdziałanie rosyjskiej propagandzie, w tym edukacji medialnej i kampaniom mającym na celu podniesienie świadomości społecznej na temat niebezpieczeństwa rosyjskiej propagandy na terytorium kraju.

Wrażliwość na rosyjską propagandę na Litwie

Litwa, zamieszkana w większości przez Litwinów i mająca inne doświadczenia historyczne niż Estonia, jest generalnie mniej podatna na rosyjską propagandę.
Rosyjskie przekazy propagandowe są postrzegane jako mniej wiarygodne, a litewski rząd i poparcie społeczne dla NATO i Unii Europejskiej pozostaje silne.
Nie oznacza to jednak, że Litwa jest całkowicie odporna na zagraniczne wpływy i rosyjską propagandę.
Wciąż istnieją segmenty populacji, które można przekonać, zwłaszcza wśród tych, którzy są bardziej odizolowani społecznie lub mniej ufają rządowi.

Czynniki określające podatność na rosyjską propagandę

Szczegółowa analiza ankiety przeprowadzonej przez partię ECR pozwoliła zidentyfikować szereg czynników wpływających na podatność na rosyjską propagandę w Estonii i na Litwie.
Czynniki te obejmują: konsumpcję rosyjskojęzycznych mediów, demografię, postawy polityczne i historyczne doświadczenia obu krajów w odniesieniu do Federacji Rosyjskiej.

Konsumpcja rosyjskojęzycznych mediów: Szerokie korzystanie z rosyjskojęzycznej telewizji, radia i portali informacyjnych jest ważnym predyktorem podatności na rosyjską propagandę.
Te źródła medialne nie tylko zapewniają stały przepływ informacji zgodnych ze stanowiskiem Kremla, ale także z powodzeniem kształtują narrację alternatywną do tej prezentowanej przez zachodnie media.
Demografia: Czynniki demograficzne, takie jak wiek i płeć, odgrywają ważniejszą rolę w określaniu podatności na propagandę w Estonii niż na Litwie.
Na przykład młodzi ludzie w Estonii, którzy są bardziej zaznajomieni z Internetem i mediami cyfrowymi, są mniej narażeni i mniej podatni na rosyjską propagandę niż osoby starsze, które korzystają z bardziej tradycyjnych mediów (drukowanych, radiowych i telewizyjnych).
Postawy polityczne: W obu krajach postawy polityczne znacząco wpływają na reakcję na rosyjską propagandę.
Zaufanie do sił zbrojnych, postrzeganie mniejszości etnicznych i stosunek do NATO są niezwykle ważnymi czynnikami.
Obywatele, którzy ufają swojemu rządowi i międzynarodowym sojuszom wojskowym, są mniej podatni na rosyjską propagandę, podczas gdy ci, którzy są sceptyczni wobec tych instytucji, łatwiej ulegają jej wpływom.
Doświadczenia historyczne: Doświadczenia historyczne obu krajów w odniesieniu do Federacji Rosyjskiej również ukształtowały ich ekspozycję na propagandę pochodzącą z Kremla.
Estonia, ze znaczną mniejszością rosyjską i złożoną historią stosunków z Rosją, wykazuje większą podatność na wpływy rosyjskie.
Z drugiej strony Litwa, z bardziej jednorodną etnicznie i kulturowo populacją, rozwinęła większą odporność na narracje pochodzące z Moskwy.
W podsumowaniu analizy przeprowadzonej przez ECR Party (badanie częściowo finansowane przez Parlament Europejski), w raporcie podkreślono, że chociaż konsumpcja mediów w Estonii i na Litwie odgrywa ważną rolę w określaniu podatności na rosyjską propagandę, nie jest to jedyny decydujący czynnik.
Postawy polityczne, doświadczenia historyczne i tło demograficzne odgrywają kluczową rolę w tym, jak różne segmenty populacji Estonii i Litwy reagują na wpływy zewnętrzne.
Podczas gdy Estonia, ze znaczną mniejszością rosyjską i bardziej złożonym krajobrazem medialnym, okazuje się bardziej podatna na rosyjską propagandę, Litwa, z bardziej jednorodną strukturą etniczną i silnym poparciem dla NATO, jest generalnie bardziej odporna na te wpływy.
Żaden z krajów nie jest jednak całkowicie odporny, a ciągłe wysiłki władz w obu krajach w celu przeciwdziałania rosyjskiej propagandzie pozostają niezbędne do utrzymania bezpieczeństwa informacji.