Subscribe
7 czerwca 2024 r. w wieku 69 lat zmarł wybitny amerykański myśliciel i aktywista libertariański David Boaz, wiceprezes wolnorynkowego think tanku Cato Institute w Waszyngtonie. Nigdy nie byliśmy osobiście blisko, ale nasze relacje były przyjazne i pełne szacunku. Od czasu do czasu wpadaliśmy na siebie na spotkaniach Mont Pelerin Society –międzynarodowego stowarzyszenia klasycznych liberalnych i konserwatywnych naukowców, aktywistów i ludzi interesu – lub podczas moich raczej rzadkich wizyt w Waszyngtonie. Wspólny przyjaciel, dr Tom G. Palmer z Atlas Network, w wymowny sposób złożył mu hołd: „Dzięki niemu tak wielu ludzi poznało humanitarne, przyzwoite, racjonalne i pełne współczucia argumenty za „prostym systemem naturalnej wolności”. Tak wiele udanych i szczęśliwych karier zostało rozpoczętych”.
Inspiracja dla młodych i starszych
David (przedstawiony powyżej w 1982 r. z Friedrichem A. von Hayekiem) nie był konserwatystą w najbardziej powszechnym znaczeniu tego słowa i niechętnie nazywał siebie liberałem, ponieważ w Stanach Zjednoczonych etykieta ta została przywłaszczona przez socjaldemokratów, a nawet jawnych socjalistów. Dlatego określił się jako libertarianin. Pewni sceptycy zapytali go kiedyś, jakie jest jego najważniejsze libertariańskie osiągnięcie. Powiedział: „zniesienie niewolnictwa”. Dobra, przyznali się. Wymień inną. David zastanowił się dokładniej i powiedział: „Poddanie władzy rządom prawa”. Później dodał: „To było rewolucyjne osiągnięcie, ale niekompletne. To jest to, o co wciąż walczymy”. Zauważył też kiedyś, że „różnica między libertarianizmem a socjalizmem polega na tym, że libertarianie tolerują istnienie społeczności socjalistycznej, ale socjaliści nie mogą tolerować społeczności libertariańskiej”.
W Cato Institute David wniósł trwały wkład w wolność: jest to jeden z najbardziej aktywnych i skutecznych wolnorynkowych think tanków na świecie, z jego niezachwianym wsparciem dla rzetelnej nauki i odmową pójścia na kompromis ze specjalnymi interesami lub z władzą. W Cato działał jako doradca, redaktor, mówca, nauczyciel, a przede wszystkim jako inspiracja dla młodych i starszych. Innym jego głównym wkładem w wolność było wiele książek, które napisał lub zredagował. Dr Diogo Costa, dyrektor Fundacji Edukacji Ekonomicznej, wiarygodnie zauważa, że jego „marka libertarianizmu była przekonująca i historyczna. Zamiast opowiadać się za wąskim, sekciarskim poglądem, umiejscowił libertarianizm w szerszym kontekście liberalizmu, przedstawiając go jako przejaw długotrwałych zasad”.
Korzenie libertarianizmu
Tutaj tylko krótko wspomnę o jednej z książek Davida. W 1997 r. opublikował Libertarianism: A Primer, później zaktualizowaną i poprawioną jako
The Libertarian Mind: Manifest na rzecz wolności
. Co ciekawe, zasugerował, że pierwszym libertarianinem mógł być chiński filozof Lao-tzu, który żył w VI wieku p.n.e. i który napisał: „Bez prawa i przymusu ludzie żyliby w harmonii”. Dawid zacytował (skróconą wersję) strasznego przeczucia dotyczącego rządu w Pierwszej Księdze Samuela: „Taki będzie sposób panowania króla, który będzie panował nad tobą: Synów waszych weźmie na rydwany swoje. I weźmie wasze córki na kucharki. Weźmie wasze pola i wasze oliveyardy, nawet najlepsze z nich, i da je swoim sługom. I weźmie dziesiątą część waszego nasienia, waszych winnic i waszych owiec, a wy będziecie jego sługami”. David ponownie wskazał, że Jezus dokonał kluczowego rozróżnienia między dwoma królestwami, udzielając słynnej odpowiedzi na pytanie o podatki: „Oddajcie Cezarowi to, co należy do Cezara, a Bogu to, co należy do Boga”. Jest to potężna, a nawet przełomowa idea: Nie całe życie powinno być pod kontrolą rządu.
W swojej pouczającej dyskusji w książce na temat historycznych korzeni libertarianizmu, David zgodził się z wybitnym historykiem Ralphem Raico (od którego również wiele się nauczyłem w latach 80. na seminariach Institute for Humane Studies), że „renesans może być przeceniany jako protoplasta liberalizmu; średniowieczne karty praw i niezależne instytucje prawne zapewniły bezpieczniejszą podstawę dla wolności niż prometejski indywidualizm renesansu”. Jest to w istocie program badawczy, który sam ostatnio zgłębiałem w odniesieniu do krajów nordyckich, z ich silną tradycją prawną, bronioną przez myślicieli takich jak Snorri Sturluson, Anders Chydenius i Nikolaj F. S. Grundtvig i wyrażoną w duńskiej ustawie o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Prawo Jutlandii (1241), szwedzki Zasady dla sędziów (1525) i kilka skandynawskich czarterów królewskich z lat 1282-1648. Podążając jednak za ugruntowaną tradycją, David przedstawił Johna Locke’a i Adama Smitha jako ojców klasycznego liberalizmu w nowoczesnym sensie, czyli libertarianizmu. W tej kwestii dodałbym tylko spostrzeżenie Lorda Actona z listu do Mary Gladstone z 1880 roku: „Idee mają swoje własne promieniowanie i rozwój, rodowód i potomstwo, w których mężczyźni odgrywają rolę ojców chrzestnych i matek chrzestnych bardziej niż prawowitych rodziców”.