Subscribe
Kiedy mówimy o obronie w Unii Europejskiej, o czym tak naprawdę mówimy?
Z prawnego punktu widzenia Unia Europejska posiada Wspólną Politykę Zagraniczną i Bezpieczeństwa (lepiej znaną jako WPZiB). WPZiB jest jednym z tak zwanych trzech filarów UE. Został ustanowiony w 1993 roku i ma na celu w szczególności utrzymanie pokoju, wzmocnienie bezpieczeństwa międzynarodowego, promowanie współpracy międzynarodowej oraz rozwój i konsolidację demokracji, praworządności oraz poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności.
Chociaż dzięki WPZiB sektor obronny poczynił z czasem postępy. Jednak do dziś Unia Europejska nie ma wspólnej europejskiej armii, więc polityka obronna jest w większości zarządzana przez każde państwo członkowskie na poziomie krajowym, nawet jeśli współpracują one ze sobą.
I być może w tym kontekście, wraz z doniosłą zmianą geopolityczną, która nastąpiła po agresji wojskowej Rosji na Ukrainę, Unia Europejska w pewnych historycznych momentach zmagała się z niesieniem potrzebnej pomocy narodowi ukraińskiemu.
Z biegiem czasu nie tylko obywatele, ale przede wszystkim instytucje europejskie i przywódcy polityczni uświadomili sobie, że kwestia obrony i bezpieczeństwa nie może być rozpatrywana wyłącznie na poziomie krajowym i oddzielnie, ale że potrzebne jest wspólne i wspólne podejście.
Dla instytucji europejskich, głównie Parlamentu Europejskiego i Komisji Europejskiej, poprawa współpracy obronnej jest priorytetem, do którego należy dążyć za wszelką cenę.
Priorytetem, do którego należy dążyć, jest przestrzeganie tego, co zapisano w traktacie lizbońskim w art. 42, w tym uczestnictwo w NATO i zasada neutralności.
W szczególny sposób Parlament Europejski zawsze wspierał współpracę, zwiększone inwestycje i dzielenie się zasobami w celu promowania synergii na poziomie UE, aby zapewnić lepszą ochronę obywateli europejskich.
W ciągu ostatnich siedmiu lat (od 2016 r.) wdrożono wiele konkretnych inicjatyw mających na celu wspieranie ściślejszej współpracy i wzmocnienie zdolności obronnych Europy.
Inicjatywy, które między innymi zostały dobrze przyjęte przez społeczeństwo. W rzeczywistości, zgodnie z najnowszymi dostępnymi danymi z 2022 r., opublikowanymi przez Eurobarometr, odsetek obywateli europejskich, którzy opowiedzieli się za wspólną polityką obrony i bezpieczeństwa, wyniósł aż 81% populacji w Europie. Ponadto 93% respondentów zgodziło się, że ważne jest wspólne działanie w celu obrony terytorium UE. Wreszcie, 85 procent Europejczyków odpowiedziało pozytywnie na potrzebę wzmocnienia współpracy w dziedzinie obronności na szczeblu UE.
Inicjatywy te zostały wprowadzone w życie w celu nie tylko zapewnienia większych zasobów, ale także stymulowania większej wydajności i ułatwiania współpracy poprzez angażowanie się w rozwój nowych możliwości.
Jedną z najbardziej ustrukturyzowanych i skutecznych inicjatyw jest Stała Współpraca Strukturalna (tzw. PESCO), uruchomiona w grudniu 2017 roku. Obecnie w jego ramach realizowanych jest wiele wspólnych projektów, w tym na przykład wiążące zobowiązania obejmujące europejskie dowództwo medyczne, system nadzoru morskiego, wzajemną pomoc w zakresie bezpieczeństwa cybernetycznego, zespoły szybkiego reagowania i wspólną szkołę wywiadu UE.
Interesujące są również znane ramy FED, czyli Europejskiego Funduszu Obronnego, który został otwarty w czerwcu 2017 roku i był pierwszym europejskim funduszem wykorzystywanym do współfinansowania współpracy obronnej. Fundusz ten 29 kwietnia 2021 r. został sfinansowany na wniosek posłów do Parlamentu Europejskiego kwotą 7,9 mld euro z długoterminowego budżetu Unii (2021-2027).
Ponadto, aby realizować swoją obronę, UE zacieśniła również współpracę z NATO. Projekty w tym obszarze dotyczą na przykład cyberbezpieczeństwa, wspólnych ćwiczeń i walki z terroryzmem. Ponadto istnieje również plan ułatwienia mobilności wojskowej w Europie, aby łatwiej było reagować i interweniować w obszarach kryzysowych szybciej i łatwiej, zarówno z punktu widzenia personelu, jak i sprzętu.
Jeśli chodzi o misje, one również zostały usprawnione. Od czerwca 2017 r., wraz z nową strukturą dowodzenia i kontroli, zarządzanie kryzysowe uległo poprawie.
Aby działania obronne przyniosły konkretne i namacalne rezultaty, należy oczywiście zainwestować zasoby. A zasoby, zwłaszcza po stronie obronnej, muszą być znaczne, zarówno pod względem ekonomicznym, jak i pod względem ludzi i strategii. Według danych Europejskiej Agencji Obrony z 8 grudnia 2022 r., maksymalne wydatki przeznaczone na obronność przez Unię Europejską to 2021 r., z łączną kwotą 214 mld euro. Liczba ta jest o 6 procent wyższa niż liczba na rok 2020. Ponadto, zgodnie z najnowszymi opublikowanymi danymi, wydatki na obronność wzrosły o około 16 procent, z inwestycjami związanymi ze sprzętem obronnym oraz badaniami i rozwojem.
W 2023 roku europejska polityka obronna gwałtownie przyspieszyła i doświadczyła nowego podejścia w związku z rozpoczęciem wojny między Rosją a Ukrainą w lutym 2022 roku. Wojna sprawiła, że Unia Europejska zdała sobie sprawę z potrzeby wzmocnienia swojej obecności na arenie międzynarodowej, w tym zwłaszcza w zakresie obrony. Ale nie tylko. Ponieważ kolejną słabością, która została odkryta wraz z rozpoczęciem działań wojennych na terytorium Ukrainy, była potrzeba przyspieszenia i usprawnienia produkcji broni.
W związku z tym 13 lipca ubiegłego roku członkowie Parlamentu Europejskiego zatwierdzili finansowanie w wysokości 500 milionów euro przeznaczone na zwiększenie produkcji amunicji i pocisków, właśnie w celu pomocy Ukrainie poprzez zwiększenie dostaw do tego kraju, a jednocześnie wspieranie poszczególnych państw członkowskich w uzupełnianiu zapasów (jest to tzw. ASAP, czyli ustawa o wsparciu produkcji amunicji).
Instytucje europejskie pracują również nad wzmocnieniem tzw. EDIRPA, czyli Europejskiego Przemysłu Obronnego poprzez Wspólną Ustawę o Zamówieniach, aby mógł on pomóc w wypełnieniu najpilniejszych i najbardziej krytycznych luk. Ułatwi to krajom europejskim pójście naprzód i wspólny zakup produktów obronnych, takich jak systemy uzbrojenia, amunicja i sprzęt medyczny. Ponadto EDIRPA ma na celu wzmocnienie europejskiej bazy przemysłowej i technologicznej oraz promowanie współpracy w zakresie zamówień obronnych.
Wreszcie, zaledwie kilka miesięcy temu, w czerwcu 2023 r., Parlament Europejski i Rada zatwierdziły porozumienie w sprawie nowych środków zachęcających państwa członkowskie do wspólnego zakupu produktów obronnych i wspierania przemysłu obronnego UE. Dzięki temu nowemu instrumentowi do 2025 r. dostępny będzie budżet w wysokości 300 mln euro.
Biorąc pod uwagę powyższy ogólny obraz polityki obronnej w Unii Europejskiej, wydaje się całkiem jasne, jak duży postęp dokonał się od czasu ustanowienia tej polityki, jak określono w traktatach. Widać jednak również, że do czasu dramatycznego wybuchu wojny na Ukrainie, Unia Europejska utrzymywała inwestycje w tym obszarze na drugim planie.
Nawet dziś brak wspólnej armii na niektórych frontach można uznać za wadę, ponieważ państwa członkowskie często nie są w stanie samodzielnie współpracować i tworzyć polityki zagranicznej, która byłaby naprawdę zgodna i odpowiednia do współpracy z innymi stronami.
Pomimo różnych wizji, jakie można mieć w tej kontrowersyjnej kwestii, jaką jest utworzenie wspólnej europejskiej armii, nadal należy pamiętać, że inwestowanie we wspólną europejską politykę obronną, mocno podzielaną i wspieraną przez każde państwo członkowskie, ma kluczowe znaczenie dla radzenia sobie nawet z najbardziej dotkliwymi kryzysami i zapewnienia samej Unii Europejskiej bezpieczeństwa zarówno wewnętrznego, jak i zewnętrznego.