Globalne wyzwania: Pokój

Kalendarz Europejski: Lublana, kwiecień 2024 r.

Lublana jest jednym z najładniejszych miast w Europie i zawsze chętnie tam jeżdżę. Ostatni raz odwiedziłem to miasto dwa lata temu, o czym już pisałem. 23 kwietnia 2024 r. znalazłem się tam ponownie, na konferencji „Globalne wyzwania: Pokój, wolność i handel”, zorganizowanej przez Wydział Prawa i Ekonomii Instytutu Katolickiego i współfinansowanej przez Austriackie Centrum Ekonomii w Wiedniu. Przypadło mi w udziale omówienie kwestii pokoju. W moim wykładzie wskazałem, że istnieją zasadniczo trzy sposoby uzyskania od innych tego, czego chcesz: poprosić o to, zapłacić za to i złapać to. Pierwszy sposób jest w dużej mierze ograniczony do wąskiego kręgu przyjaciół i rodziny. Możesz poprosić matkę o kawałek chleba, a ona ci go da. Ale musisz zapłacić piekarzowi, jeśli chcesz od niego kawałek chleba. Drugim sposobem jest pokojowe traktowanie nieznajomych, nie tylko piekarza w sąsiedztwie, ale także zupełnie obcych ludzi. Japończycy nie produkują samochodu dla Ciebie z sympatii do Ciebie, ale dlatego, że za niego płacisz. Trzecim sposobem jest rabunek w przypadku jednostek i wojna w przypadku państw. Chodzi o podbój, a nie o handel.

Pokój dzięki wolnemu handlowi

Wolny handel jest drogą do prawdziwego i trwałego pokoju. Jeśli widzisz potencjalnego klienta w nieznajomym, twoja skłonność do strzelania do niego maleje. Nie mogę oprzeć się zacytowaniu angielskiego poety i dziennikarza Josepha Addisona. Napisał w Spectator w 1711 roku:

Wydaje się, że natura szczególnie zadbała o rozpowszechnienie swoich błogosławieństw w różnych regionach świata, mając na uwadze wzajemne kontakty i handel między ludźmi, aby mieszkańcy różnych części globu mogli być od siebie zależni i zjednoczeni wspólnym interesem. Prawie każdy stopień wytwarza coś charakterystycznego dla siebie. Jedzenie często rośnie w jednym kraju, a sos w innym. Owoce Portugalii są korygowane przez produkty Barbadosu: napar z chińskiej rośliny słodzony rdzeniem indyjskiej trzciny. … Handel, bez powiększania brytyjskich terytoriów, dał nam rodzaj dodatkowego imperium: pomnożył liczbę bogatych, uczynił nasze posiadłości ziemskie nieskończenie cenniejszymi niż były wcześniej i dodał do nich akces innych posiadłości równie cennych jak same ziemie.

Należy zauważyć, że Addison już wtedy przedstawił związek między podziałem pracy a wolnym handlem, 65 lat przed tym, jak Adam Smith opublikował swoje wspaniałe dzieło o bogactwie narodów.

Innym elokwentnym rzecznikiem pokoju poprzez wolny handel był francuski ekonomista i polityk Robert Turgot, premier Francji w latach 1774-1776:

Dzięki świętej zasadzie wolności handlu wszystkie udawane interesy handlowe znikają. Udawane interesy kontrolowania większej lub mniejszej liczby terytoriów znikają dzięki tej zasadzie: że terytoria nie należą do narodów, ale do jednostek, że pytanie, czy taki kanton lub taka wioska ma należeć do takiej prowincji lub takiego państwa, nie może być rozstrzygane inaczej niż przez interesy ludzi wspomnianego kantonu lub wioski. Niech spotykają się w swoich sprawach w miejscu, które jest dla nich wygodniejsze.

Zarówno Addison, jak i Turgot wyrazili potężną ideę, że jeśli towary nie mogą przekraczać granic, żołnierze to zrobią. Wybór jest między handlem a podbojem, płaceniem a grabieżą. W moim wykładzie wspominałem Japonię w latach 30. ubiegłego wieku. Desperacko potrzebując surowców, prawie wszędzie napotykała bariery handlowe wzniesione w odpowiedzi na Wielki Kryzys, aż jej przywódcy zdecydowali, że to, czego nie może zdobyć pokojowo, po prostu złapie. Dlatego najpierw zaatakowała Chiny, a następnie Stany Zjednoczone.

Nordycki model stosunków międzynarodowych

Wolny handel kieruje konkurencyjne, a nawet agresywne instynkty do pokojowych kanałów. W swoim wystąpieniu opisałem również nordycki model stosunków międzynarodowych. Ma ona pięć głównych cech: 1) Pokojowa secesja, jak w przypadku odłączenia się Norwegii od Szwecji w 1905 r., Finlandii od Rosji w 1917 r. i Islandii od Danii w 1918 r. 2) Zmiany granic w drodze plebiscytów, jak w przypadku Szlezwiku, kwestionowanego zarówno przez Danię, jak i Niemcy, który w 1920 r. został podzielony na trzy strefy głosowania. Najbardziej wysunięta na północ strefa głosowała za Danią, a dwie pozostałe za Niemcami. W rezultacie granica została przesunięta na południe, włączając najbardziej wysuniętą na północ strefę w Danii. 3) Pokojowy arbitrażTak jak wtedy, gdy Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w Hadze zdecydował w konflikcie między Szwecją a Finlandią o szwedzkojęzycznych Wyspach Alandzkich, że powinny one należeć do Finlandii, a w konflikcie między Danią a Norwegią o jurysdykcji nad wschodnią Grenlandią, że cała Grenlandia podlega duńskiej jurysdykcji. 4) Autonomia mniejszości narodowych, na przykład mieszkańców Wysp Alandzkich, a obecnie także Grenlandczyków i Wysp Owczych. 5) Współpraca bez zrzekania się suwerenności, jak w przypadku Rady Nordyckiej ustanowionej w 1952 roku. Od tego czasu kraje skandynawskie spontanicznie rozszerzyły swoją współpracę, znosząc wymóg posiadania paszportów przez swoje granice, dając innym obywatelom skandynawskim dostęp do rynku pracy i usług socjalnych w dowolnym skandynawskim kraju przyjmującym oraz koordynując szereg przepisów i regulacji. W swoim wystąpieniu zasugerowałem, że być może Unia Europejska powinna szukać inspiracji w Radzie Nordyckiej.

Mitja Steinbacher, a podczas przerwy na kawę miałem okazję porozmawiać o polityce europejskiej z Lojze Peterle, pierwszym premierem Słowenii po upadku komunizmu. Nic dziwnego, że kilka osób na spotkaniu rzuciło mi wyzwanie. Czy idea pokoju poprzez wolny handel nie jest daremnym marzeniem w świecie częściowo rządzonym przez agresywne rosyjskie mafie, skorumpowanych chińskich komunistów i fanatycznych irańskich mułłów, zjednoczonych w odrzucaniu zachodnich wartości? Czy model nordycki, zakładający istnienie małych, spójnych narodów o wspólnym dziedzictwie kulturowym, można zastosować do znacznie bardziej zróżnicowanych krajów na południe od granicy duńsko-niemieckiej?

Trzeba przyznać, że w tych dwóch zastrzeżeniach jest trochę prawdy. Jedynym przesłaniem, które orientalni despoci w Moskwie, Pekinie i Teheranie rozumieją i uznają, jest wystarczająca potęga militarna i demonstracyjna wola obrony naszych krajów i naszych wartości. „Si vis pacem, para bellum”. Jeśli chcesz pokoju, przygotuj się na wojnę. Dlatego Pakt Północnoatlantycki, NATO, jest niezbędny, a Europejczycy nie mogą już oczekiwać, że amerykańscy podatnicy będą płacić za obronę Europy. Współpraca na północnym Atlantyku musi opierać się na wzajemności, a nie na całkowitej zależności Europy od Stanów Zjednoczonych. Zagrożenie jest jednak jasne. Chociaż PKB Rosji jest tylko nieco wyższy niż Hiszpanii, posiada ona broń nuklearną, której użyłaby w przypadku zagrożenia egzystencjalnego. Trzeba ją traktować poważnie, ale nie można pozwolić, by nas zastraszała.

Podczas gdy drugi zarzut, że Europa jako całość jest znacznie bardziej zróżnicowana niż kraje nordyckie, jest z pewnością prawdziwy, prawdziwym pytaniem jest, jaki model Europa przyjmie w przyszłości: stopniową, spontaniczną i pokojową ewolucję w coś w rodzaju regionu nordyckiego, Europę państw narodowych ze wspólnym rynkiem, czy też ustanowienie nowego supermocarstwa, Stanów Zjednoczonych Europy, z rezygnacją z suwerenności narodowej na rzecz nieodpowiedzialnej i nieprzejrzystej biurokracji brukselskiej.