Górski Karabach: wojna w wojnie

Wynik i długi konflikt między Armenią a Azerbejdżanem

W obecnym globalnym scenariuszu jasne jest, że międzynarodowe napięcia rosną, a wiadomości są wypełnione doniesieniami o konfliktach i sporach. Dwie z najczęściej poruszanych kwestii to rosyjska interwencja wojskowa na Ukrainie i izraelska odpowiedź na ataki Hamasu. Istnieje jednak inny długotrwały konflikt, który trwa od ponad trzydziestu lat w regionie Kaukazu Południowego w Europie. Konflikt dotyczy regionu Górskiego Karabachu, który zarówno Azerbejdżan, jak i Armenia uważają za swój własny. Pomimo licznych prób rozwiązania konflikt pozostaje nierozwiązany, co prowadzi do kryzysu humanitarnego i niestabilności w regionie.

Górski Karabach jest regionem położonym na południu Małego Kaukazu i stanowi kluczową część złożonej historii tego regionu. Pod rządami Rosji i Związku Radzieckiego obszar ten stał się znany jako Górski Karabach, co po rosyjsku oznacza „górzysty Karabach”. Jednak sama nazwa „Karabach”, pochodzenia perskiego i tureckiego, była wcześniej używana w odniesieniu do równin między rzekami Kura i Aras oraz przyległego terytorium górskiego. W czasach starożytnych region Górskiego Karabachu, między rzekami Kura i Aras, był zamieszkany przez Kura-Araksów, lud mało udokumentowany przez historyków z powodu braku źródeł. Jednak najstarsza wzmianka o tym terytorium pochodzi z inskrypcji Sardura II, króla Urartu (763-734 p.n.e.), gdzie region ten nazywany jest Urtekhini.

Wracając do dzisiejszych wydarzeń, od 1 stycznia 2024 r. sytuacja stała się jeszcze bardziej skomplikowana. Równoległe państwo Republika Artsakh, które zostało utworzone przez Ormian w regionie Górskiego Karabachu w celu ogłoszenia ich niezależności od Azerbejdżanu, przestało istnieć. Doprowadziło to do nowej fali napięć w regionie, a obie strony oskarżają się nawzajem o naruszenie porozumienia o zawieszeniu broni, które zostało podpisane w 2020 roku. Sytuacja jest niezwykle delikatna, a każdy błąd może doprowadzić do wojny na pełną skalę między oboma krajami.

Górski Karabach to region, który od dawna jest punktem spornym między Armenią a Azerbejdżanem. Region ten znajduje się w Azerbejdżanie, ale ma znaczną większość ormiańską. W rzeczywistości na początku XXI wieku Ormianie stanowili około 94% populacji. Górski Karabach znajduje się pod kontrolą Azerbejdżanu od lat dwudziestych XX wieku, kiedy to Stalin przekazał ten region Socjalistycznej Republice Radzieckiej. W tym samym czasie przekazał również obszar Nachiczewanu, który ma większość ormiańską, Socjalistycznej Republice Radzieckiej, zapewniając im ujście na Morze Kaspijskie.

Jednak wraz z rozpadem Związku Radzieckiego kwestia Górskiego Karabachu nigdy nie została w pełni rozwiązana, co doprowadziło do trwającego konfliktu między Ormianami i Azerami. Obie strony zaangażowały się w operacje wojskowe, próbując przejąć kontrolę nad terytorium. Górski Karabach jest w przeważającej mierze górzystym i słabo zaludnionym obszarem, z nieco ponad 140 000 mieszkańców i gęstością zaludnienia wynoszącą 32 mieszkańców na kilometr kwadratowy.

Obszar ten, który jest enklawą w Azerbejdżanie, jest zamieszkany głównie przez etnicznych Ormian, a kontrolowanie go jest kluczowe dla Armenii, aby odzyskać suwerenność nad swoim terytorium. Z drugiej strony Azerbejdżan twierdzi, że region ten jest integralną częścią jego terytorium, a jego utrata oznaczałaby ryzyko utraty kontroli nad Nachiczewańską Republiką Autonomiczną, która ma większe znaczenie ze względu na prawie półmilionową populację i bogate zasoby naturalne, w tym bawełnę i tytoń oraz niezbędne minerały, takie jak ołów.

Konflikt jest dodatkowo komplikowany przez zaangażowanie zewnętrznych mocarstw, przy czym Rosja często odgrywa rolę moderatora, aby zapobiec eskalacji konfliktu. Rosja jest zainteresowana unikaniem konfliktów w swojej strefie wpływów i jest blisko Iranu, innego kraju, który nie jest sprzymierzony z Zachodem. Trwający konflikt miał znaczący wpływ na region, powodując ofiary śmiertelne i przesiedlenia ludności, a rozwiązanie konfliktu pozostaje nieuchwytne pomimo licznych prób negocjacji pokojowych.

Trwający konflikt między Azerbejdżanem a Armenią jest złożoną kwestią, na którą składa się wiele czynników. Jednym z kluczowych czynników są rozgrywki sojusznicze, które toczą się za kulisami tego konfliktu. Azerbejdżan jest wspierany gospodarczo i militarnie przez Turcję, która jest członkiem NATO. Z drugiej strony Armenia jest uzbrajana przez Rosję. To znacznie skomplikowało sytuację i zwiększyło intensywność konfliktu.

Zaangażowanie innych krajów w ten konflikt również nie jest bez znaczenia. Wiadomo, że Izrael wspiera sprawę Azerbejdżanu, podczas gdy Iran wspiera sprawę Armenii. Poparcie to wynika głównie z nastrojów antyirańskich i antyamerykańskich. Ta skomplikowana sieć sojuszy zwiększyła złożoność sytuacji i utrudniła jej rozwiązanie.

Starcia, które miały miejsce jesienią 2020 r., uznano za wojnę na pełną skalę, w wyniku której zginęło ponad 6000 żołnierzy i ponad 150 cywilów. Ponadto konflikt doprowadził do wysiedlenia 100 000 Ormian i 40 000 Azerów. Liczby te są alarmujące i mają znaczący wpływ na ludność w regionie, powodując powszechny strach, niepokój i traumę. Konflikt nie wykazuje oznak szybkiego zakończenia, a jego wpływ na mieszkańców regionu będzie prawdopodobnie odczuwalny jeszcze przez długi czas.

We wrześniu 2023 r. Azerbejdżan rozpoczął ofensywę, która trwała zaledwie jeden dzień i zakończyła się dużym zwycięstwem turecko-azerskim. Doprowadziło to do ostatecznego exodusu Ormian, przez co Górski Karabach jest dziś swego rodzaju regionem-widmem.

Tę serię starć można łatwo włączyć do długiej walki między Turkami a Ormianami, która rozpoczęła się od ludobójstwa ludności ormiańskiej dokonanego przez Imperium Osmańskie w latach 1915-1916, powodując, według czasów, śmierć ponad półtora miliona osób. W tym przypadku ówczesny sułtan Muhammad V wydał prawo, które przewidywało deportację Ormian, a wszystko to w klimacie zarówno fanatyzmu religijnego (Ormianie są jedną z niewielu populacji chrześcijańskich na tym obszarze), jak i nacjonalizmu, forsowanego przez Młodych Turków, wśród których pojawi się Atatürk i da życie dzisiejszej Turcji.

Od tego dramatycznego momentu Armenia stanie się oczywiście wrogiem Turcji, znajdując w Rosji doskonałego sojusznika zainteresowanego uderzeniem w Erdogana i Turcję w sposób antyatlantycki.

Do tej pory w konflikcie zbrojnym między Armenią a Azerbejdżanem o Górski Karabach siły armeńskie poniosły kilka spektakularnych porażek. W rezultacie Azerbejdżan zachował kontrolę nad dwoma regionami, co miało poważne reperkusje gospodarcze. PKB na mieszkańca Azerbejdżanu wynosi 17 500 USD, dzięki wydobyciu ropy naftowej na Morzu Kaspijskim. Dało to temu krajowi znaczną przewagę nad Armenią, której PKB na mieszkańca wynosi zaledwie 9 500 USD, co wskazuje na bardzo biedną i złożoną gospodarkę. Co więcej, Armenia musiała poradzić sobie z przesiedleniem dodatkowych 100 000 obywateli, którzy zostali wygnani z Górskiego Karabachu, co dodatkowo pogorszyło i tak już trudną sytuację. Kraj walczy o zapewnienie swoim obywatelom podstawowych udogodnień, w tym żywności, schronienia i opieki zdrowotnej. Konflikt spowodował poważne wyzwania gospodarcze i społeczne dla obu krajów. Sytuacja w Armenii jest jednak szczególnie dramatyczna, a kraj ten czeka długa droga do odbudowy.

Sytuacja jest niezwykle skomplikowana, a w grę wchodzi wiele czynników. Jest ściśle trzymany w uścisku międzynarodowych gier o władzę, w których różne narody wywierają wpływ i rywalizują o kontrolę. Co więcej, zaangażowani ludzie stoją w obliczu licznych wyzwań historycznych i społecznych, które tylko zaostrzyły ich obecny stan kryzysu.