Irlandia i dyrektywa UE w sprawie nieuczciwych praktyk handlowych

Obawy związane z wpływem nieuczciwych praktyk handlowych (UTP), szeroko definiowanych jako praktyki, które rażąco odbiegają od dobrych praktyk handlowych, są sprzeczne z dobrą wiarą i uczciwym postępowaniem oraz są jednostronnie narzucane przez jednego partnera handlowego drugiemu, były powtarzającym się elementem publicznych i politycznych debat między producentami/dostawcami rolnymi a nabywcami produktów rolnych w UE i Irlandii przez co najmniej ostatnią dekadę. Na poziomie Komisji Europejskiej przed 2016 r. uważano, że podczas gdy rosnąca integracja europejskiego sektora rolno-spożywczego na rynkach światowych stwarza ważne możliwości handlowe, to jednocześnie powoduje większą ekspozycję na niedoskonałości rynku, zmienność cen i zwiększone możliwości negatywnego wpływu UTP na dochody dostawców produktów rolnych. Sprawiło to, że dostawcy mieli niewielki lub żaden skuteczny środek odwoławczy lub ochronny, co stawiało ich w niekorzystnej sytuacji na rynku. W tym kontekście ogólnie rozumiano, że nierównowaga sił w dynamice dostawca/nabywca silnie faworyzowała nabywcę w nieproporcjonalnym stopniu. Dostawcy, często mniejsi i bardziej wrażliwi, mieli trudności z negocjowaniem uczciwych warunków lub dochodzeniem roszczeń w przypadkach wyzysku, co dodatkowo pogłębiało nierówności dochodowe w łańcuchu dostaw produktów rolnych. W celu zidentyfikowania i dokonania przeglądu najbardziej powszechnych nieuczciwych praktyk handlowych oraz ustalenia, jakie zabezpieczenia dla rolników i dostawców można wprowadzić, aby zapewnić zrównoważone stosunki handlowe, Komisja Europejska utworzyła grupę ekspertów o nazwie Agriculture Markets Task Force. Decyzja ta została podjęta po posiedzeniu Rady Europejskiej we wrześniu 2015 r., na którym podkreślono pilną potrzebę zajęcia się tymi kwestiami. Na tym samym spotkaniu Phil Hogan, ówczesny komisarz ds. rolnictwa i rozwoju obszarów wiejskich, przedstawił pakiet solidarnościowy o wartości 500 milionów euro, aby pomóc unijnym rynkom rolnym doświadczającym niestabilności z powodu rosyjskiego embarga na import żywności z UE i spowolnienia popytu ze strony Chin. Grupa doradcza wysokiego szczebla utworzona podczas tego spotkania miała za zadanie zbadać funkcjonowanie łańcucha dostaw i pozycję rolników w nim. Z czasem grupa ta została oficjalnie nazwana Grupą Zadaniową ds. Rynków Rolnych. Zadaniem grupy zadaniowej było zapewnienie Komisji Europejskiej doradztwa i wiedzy specjalistycznej w zakresie funkcjonowania rynków rolnych i pozycji rolników w łańcuchu dostaw. Jej zadaniem było również formułowanie zaleceń i proponowanie inicjatyw politycznych mających na celu zaradzenie nierównowadze i nieuczciwym praktykom dotykającym producentów rolnych. Jednymi z ogólnounijnych ram dotyczących nieuczciwych praktyk handlowych, które wyłoniły się z tego procesu, była dyrektywa UE w sprawie nieuczciwych praktyk handlowych (UTP) 2019/633. Dyrektywa ta w szczególności podkreśla, w jaki sposób zapewniona ochrona powinna przynosić korzyści przede wszystkim producentom rolnym oraz osobom fizycznym lub prawnym dostarczającym produkty rolne i spożywcze, w tym organizacjom producentów. Określa ona również minimalne zharmonizowane zasady dla łańcucha dostaw produktów rolnych i spożywczych, mające zastosowanie we wszystkich państwach członkowskich UE, w tym w Irlandii. Co ważne, dyrektywa dzieli nieuczciwe praktyki handlowe na dwie grupy: czarne i szare praktyki. Czarne praktyki obejmują opóźnienia w płatnościach, jednostronne zmiany w umowach dostawy oraz odmowę dostarczenia pisemnego potwierdzenia umów dostawy. Są one uważane za całkowicie niedopuszczalne i zabronione na mocy dyrektywy.

Z drugiej strony szare praktyki obejmują takie działania, jak zwrot niesprzedanych produktów łatwo psujących się lub wymaganie od dostawców pokrycia kosztów marketingu, chyba że zostało to wyraźnie uzgodnione. Praktyki te są dozwolone tylko pod określonymi warunkami i po uprzednim uzgodnieniu. Należy jednak zauważyć, że Irlandia zaczęła zajmować się UTP na szczeblu krajowym jeszcze przed przyjęciem dyrektywy. W 2018 r. Wspólna Komisja Rolnictwa, Żywności i Morza irlandzkiego parlamentu opracowała wkład polityczny w sprawie wniosku ustawodawczego UE COM (2018) 173 – Proponowana dyrektywa w sprawie nieuczciwych praktyk handlowych w relacjach między przedsiębiorstwami w łańcuchu dostaw żywności. Doprowadziło to do zatwierdzenia przez rząd irlandzki programu ogólnego, a następnie opublikowania ustawy o łańcuchu dostaw produktów rolnych i spożywczych z 2022 r. Ten proces legislacyjny został oparty na konsultacjach publicznych przeprowadzonych w 2021 r. w sprawie funkcji, które mają zostać przypisane nowemu urzędowi, nazwanemu później Krajowym Rzecznikiem / Regulatorem ds. Zwieńczeniem tych wysiłków była ustawa o łańcuchu dostaw rolno-spożywczych z 2023 r., która ustanowiła nowy niezależny organ ustawowy, An Rialálaí Agraibhia („Regulator rolno-spożywczy” lub „Regulator”). Celem tego nowego urzędu, zgodnie z dyrektywą UE z 2019 r., jest promowanie uczciwości i przejrzystości w łańcuchu dostaw produktów rolnych i spożywczych w Irlandii. Kluczowe funkcje przypisane regulatorowi na mocy ustawy z 2023 r. obejmują:

1. Uczciwość i przejrzystość w łańcuchu dostaw rolno-spożywczych: Zadaniem organu regulacyjnego jest uwzględnienie szczególnych potrzeb i okoliczności sektora rolno-spożywczego, ze szczególnym uwzględnieniem rolnictwa, rybołówstwa i małych przedsiębiorstw spożywczych.
2. Informacja i zaangażowanie: Regulator będzie publikował analizy cen i danych rynkowych dotyczących łańcucha dostaw rolno-spożywczych, mając na celu zwiększenie przejrzystości rynku.
3. Zgodność z przepisami o nieuczciwym handlu: Organ regulacyjny jest odpowiedzialny za promowanie zrozumienia i przestrzegania przepisów dotyczących nieuczciwych praktyk handlowych w sektorze rolno-spożywczym.
4. Egzekwowanie przepisów o nieuczciwym handlu: Organ regulacyjny pełni funkcję wyznaczonego organu wykonawczego na mocy dyrektywy (UE) 2019/633 i jest odpowiedzialny za egzekwowanie zgodności z przepisami dotyczącymi nieuczciwego obrotu.

Dodatkowe przepisy ustawy upoważniają organ regulacyjny do wydawania wytycznych, dokonywania przeglądu kodeksów postępowania i zezwalają ministrowi rolnictwa na konsultowanie się z organem regulacyjnym w sprawie wniosków legislacyjnych związanych z uczciwością i przejrzystością w łańcuchu dostaw rolno-spożywczych. Pomimo niedawnego ustanowienia, Regulator Rolno-Spożywczy rozpoczął już znaczące działania. Potwierdził, że wszczął postępowanie sądowe przeciwko firmie kupującej za domniemane naruszenie nieuczciwych praktyk handlowych. Ponadto przeprowadził kilka kontroli zgodności na miejscu, aby upewnić się, że polityki, procedury, systemy i kontrole wewnętrzne przedsiębiorstw spełniają wymogi ustawy z 2023 r. i powiązanych przepisów. Regulator wskazał również, że kontrole te będą kontynuowane, z naciskiem na ukierunkowane, oparte na ryzyku podejścia. Do tej pory nie wniesiono żadnych skarg prawnych przeciwko działaniom regulatora w zakresie egzekwowania przepisów. Chociaż utworzenie organu regulacyjnego ds. rolno-spożywczych zostało powszechnie przyjęte jako pozytywny krok, krytykowano przepisy stanowiące podstawę jego działalności. Krytyka ta koncentruje się przede wszystkim na postrzeganych ograniczeniach jego kompetencji i uprawnień. Na przykład, organ regulacyjny nie ma obecnie uprawnień do przeprowadzania wyrywkowych inspekcji u dostawców i nabywców w celu zapewnienia ciągłej zgodności z przepisami UTP. Ponadto pojawiły się obawy dotyczące zdolności niektórych firm, takich jak przetwórcy mięsa, do blokowania dostępu do danych cenowych ze względu na wrażliwość handlową. Ten brak przejrzystości może utrudniać wykrywanie i przeciwdziałanie manipulacjom cenowym w łańcuchu dostaw. Kolejnym punktem spornym jest stosunkowo wolne tempo, w jakim zmiany te zostały wdrożone. Zainteresowane strony twierdzą, że ustanowienie organu regulacyjnego i wprowadzenie solidnych przepisów dotyczących UTP powinno nastąpić znacznie wcześniej, biorąc pod uwagę długotrwałe wyzwania stojące przed producentami rolnymi. Krytycy podkreślają również potrzebę ciągłej czujności i egzekwowania przepisów w celu zapewnienia, że organ regulacyjny skutecznie wypełnia swój mandat i unika stania się „papierowym tygrysem” o ograniczonym praktycznym wpływie. Ogólnie rzecz biorąc, panuje zgoda co do tego, że ustawa z 2023 r. i ustanowienie organu regulacyjnego ds. rolno-spożywczych stanowią ważne kamienie milowe w walce z nieuczciwymi praktykami handlowymi w Irlandii. Jednak prawdziwą miarą jego sukcesu będzie jego zdolność do ochrony interesów dostawców i producentów, wspierania przejrzystości i promowania uczciwości w całym łańcuchu dostaw rolno-spożywczych. W miarę jak regulator będzie rozwijał swoją działalność, jego działania będą ściśle monitorowane przez zainteresowane strony, które mają nadzieję, że przyniesie on znaczące zmiany w obszarze, który od dawna jest pełen nierówności i nierówności.