Jak Prometeusz stał się prokrustesem

Trzydzieści lat temu, w 1991 roku, upadł Związek Radziecki. Zachód wygrał zimną wojnę…

Na dorocznym spotkaniu Platformy Europejskiej Pamięci i Sumienia w dniach 11–13 listopada 2021 r. w Pradze zostałem poproszony o wygłoszenie referatu na temat wydarzeń z 1991 r., kiedy upadł Związek Radziecki i powstało kilka nowych krajów. Wykorzystałem okazję, by argumentować, że stalinizm (a także maoizm) były logicznym rezultatem projektu komunistycznego, ponieważ polegał na narzuceniu konstrukcji intelektualnej niechętnym lub przynajmniej niechętnym ludziom. Nie widzę nic złego w tym, że decydujesz się zostać komunistą, jeśli chcesz być komunistą tylko dla siebie, a nie dla innych ludzi: wtedy po prostu wchodzisz do kołchozu, takiego jak izraelski kibuc lub zakładasz spółdzielnię pracowniczą ze swoimi bratnimi duszami . Jedynym wymogiem jest to, abyś nie zmuszał innych do pójścia tam z tobą i miał możliwość wyjścia nie mniejszą niż możliwość wejścia. W tym sensie komunizm jest naturalnym eksperymentem i okazuje się, że tylko bardzo mała i nieznaczna część jakiejkolwiek społeczności tak naprawdę tego chce.

Dlaczego komunizm nieuchronnie oznacza zniewolenie

Ponieważ komuniści tego nie akceptują i zamiast tego chcą narzucić swój projekt innym, są zobowiązani do użycia przemocy. W tym procesie komunizm staje się przedsięwzięciem kryminalnym, podobnie jak narodowy socjalizm Hitlera. Po prostu nie może się utrzymać bez systematycznego tłumienia indywidualnych aspiracji i celów. Głównym argumentem nie jest to, że komuniści są gorsi moralnie lub intelektualnie od innych (chociaż nie należy wykluczać tej możliwości). Chodzi o to, że system wymaga złych uczynków. Aby zobaczyć to wyraźniej, należy przypomnieć projekt komunistyczny. To właśnie popyt na publiczną własność środków produkcji oznacza zniesienie rynku kapitałowego. Zamiast tego gospodarka powinna być zarządzana przez centralne planowanie, mówią komuniści. Ale to oznacza, że władzę gospodarczą i polityczną sprawowaliby ci sami ludzie. Taka koncentracja władzy jest dość niebezpieczna, co wielu marksistów rzeczywiście przyznaje. W kraju, w którym jedynym pracodawcą jest państwo, opozycja oznacza śmierć przez powolny głód, wykrzyknął kiedyś Trocki. Inna marksistka, Róża Luksemburg, zwróciła uwagę, że w rzeczywistości wolność jest zawsze wolnością sprzeciwu. Kto będzie drukował materiały opozycyjne, jeśli wszystkie maszyny drukarskie są własnością państwa?

Ale argument, że koncentracja władzy jest niebezpieczna, być może nie jest rozstrzygający, jakkolwiek przekonujący może być. W swojej słynnej Drodze do poddaństwa anglo-austriacki ekonomista Friedrich von Hayek przedstawił kolejny, jeszcze silniejszy argument za nieuchronnością ucisku w czasach komunizmu. Chodzi o to, że centralne planowanie nie może wykorzystać całej wiedzy rozproszonej między różnymi jednostkami w gospodarce. Aby uprościć swoje zadanie, centralni planiści muszą zatem spróbować zmienić preferencje jednostek, a do tego muszą zebrać wszystkie siły, które mogą wpływać i kształtować ludzką duszę, takie jak edukacja, sztuka, media, sądownictwo, a nawet sport. Stalin wnikliwie wyraził tę ideę, gdy powiedział, że w komunizmie pisarze musieli być „inżynierami duszy”. Ponownie, komunistyczni władcy muszą nie tylko starać się wszelkimi sposobami zapewnić masom posłuszeństwo, ale także usuwać dysydentów, wątpiących, krytyków, oponentów, czy też, jak sami by powiedzieli, sabotażystów.

Zła Postać z Góry Korydallos

Ulubioną postacią Marksa z mitologii greckiej był Prometeusz, który ukradł bogom ogień i użył go, aby dać ludzkości technologię, wiedzę i ogólnie cywilizację. Marks niewątpliwie uważał się za współczesnego Prometeusza. Ale w rzeczywistości był bardziej podobny do innej postaci z mitologii greckiej, Prokrustesa, złego gospodarza góry Korydallos na świętej drodze z Aten i Eleusis. Prokrustes miał łóżko, w którym zapraszał przechodniów na nocleg. Jeśli były za krótkie na łóżko, rozciągał je swoimi urządzeniami. Jeśli były za długie na łóżko, amputował je. Każdy musiał dopasować łóżko. To właśnie muszą zrobić planiści w czasach komunizmu. Jednostki muszą pasować do planu albo umrzeć albo zagłodzić się. Nie może być na odwrót, ponieważ żaden plan nie pasuje do wszystkich jednostek, z powodu rozproszenia wiedzy, wyjaśniał Hayek. W wolnym społeczeństwie wszyscy mogą realizować własne plany, a zadaniem rządu jest po prostu upewnienie się, że nie naruszają praw innych w tym dążeniu. Sabat został stworzony dla człowieka, a nie człowiek dla sabatu.

To system zawiódł, niekoniecznie ludzie wybrani do jego wdrożenia. Jednak jest tak mało prawdopodobne, że humanitaryści wygrają walki o władzę w krajach komunistycznych, jak osoby współczujące stają się mistrzami bicia na plantacjach niewolników. Jeśli system wymaga złych uczynków, nagrodzi złych ludzi. Rozliczając się ze stalinizmem, Nikita Chruszczow próbował zrzucić winę z Lenina na Stalina, powołując się na „kult osobowości”. Ale zapisy pokazują, że Lenin był tak samo okrutny jak Stalin. Na przykład jako młody człowiek w 1891 roku protestował przeciwko zbiórce dla ofiar głodu w okolicach Wołgi. Musiało się pogorszyć, argumentował Lenin, żeby mogli się polepszyć. Kiedy Lenin niedawno przejął władzę, 11 sierpnia 1918 r. wysłał do swoich towarzyszy w Penzie osławiony telegram: „Towarzysze! Powstanie pięciu okręgów kułackich powinno zostać bezlitośnie stłumione. Wymagają tego interesy całej rewolucji, ponieważ „ostatnia decydująca bitwa” z kułakami toczy się teraz wszędzie. Trzeba dać przykład. 1) Zawieś (bezwzględnie zawieś, na oczach ludzi) nie mniej niż stu znanych kułaków, tłustych kotów, krwiopijców. 2) Opublikuj ich nazwiska. 3) Zabierz od nich całe ziarno. 4) Wyznacz zakładników. Lenin był prokrustejczykiem, tak jak Stalin.

Prokruste wciąż są w pobliżu

To właśnie ten prokrustowski system upadł po upadku Związku Radzieckiego w 1991 roku. W innym miejscu opisałem, jak obudził mnie mój przyjaciel, David Oddsson, premier Islandii, we wczesnych godzinach porannych 19 sierpnia, kiedy na Zachodzie pojawiły się pierwsze wieści o próbie zamachu stanu dokonanej przez twardogłowych komunistów. Nic dziwnego, że byliśmy bardzo zaniepokojeni. Kiedy dzień lub dwa później stało się jasne, że próba się nie powiodła, kraje bałtyckie wykorzystały okazję i potwierdziły swoją niepodległość, ogłoszoną w 1918 roku. Ich stanowisko było oczywiście takie, że nigdy nie weszli do Związku Radzieckiego dobrowolnie i legalnie. Zostały po prostu zajęte przez Armię Czerwoną. Oddsson, zagorzały antykomunista, który jako młody student prawa przetłumaczył na język islandzki książkę o sowieckim ucisku Estonii, natychmiast postanowił, we współpracy ze swoim ministrem spraw zagranicznych Jonem B. Hannibalssonem, równie stanowczym przeciwnikiem komunizmu, odnowić stosunki dyplomatyczne z państwami bałtyckimi. Islandia była pierwszym krajem, który to zrobił.

Z perspektywy czasu upadek Związku Radzieckiego w 1991 roku nie był przesądzony. Była to okazja, która nagle się pojawiła i z której skorzystały kraje bałtyckie i inne terytoria znajdujące się pod kuratelą sowiecką. Argumentem Hayeka nie było to, że reżimy komunistyczne nie mogły przetrwać. Chodziło raczej o to, że centralne planowanie gospodarcze nigdy nie będzie w stanie osiągnąć wyznaczonych celów i że ucisk na masową skalę był nieunikniony, jeśli planiści mieli pozostać u władzy. Rosyjskie elity komunistyczne były jednak podzielone. Nagle stawił czoła zdecydowanym i zdecydowanym przeciwnikom w postaci Ronalda Reagana i Margaret Thatcher, i stało się jasne, że Związkowi Radzieckiemu brakowało środków, by wygrać wyścig zbrojeń ze Stanami Zjednoczonymi. Rosyjska elita straciła wiarę w siebie, a wielu jej członków chciało uniknąć rozlewu krwi. Nie mogła pójść za przykładem Komunistycznej Partii Chin i ratować się poprzez ponowne wprowadzenie kapitalizmu w tym samym czasie, gdy nie dopuszczono żadnej politycznej opozycji. Teraz chińscy komuniści wydają się myśleć, że Zachód jest skazany na zagładę. Wyrzekają się kapitalizmu i wydają się być skłonni narzucić swoją wolę nie tylko swoim poddanym, ale także sąsiadom. Ich wyrzeczenie się kapitalizmu będzie ich drogo kosztować, ale jeśli zechcą i będą w stanie użyć wystarczającej siły, mogą utrzymać się przy władzy. W 1991 roku Zachód odniósł głośne zwycięstwo. Ale pojawiają się nowe wyzwania. Prokrust wciąż jest w pobliżu.

The text was translated by an automatic system