Nacjonalizm, dobry i zły

Kalendarz europejski: Kopenhaga, czerwiec 2022 r.

Kiedy w 2022 r. spędziłem miesiąc prowadząc badania naukowe w Kopenhadze, byłem w kontakcie z dynamicznym duńskim wolnorynkowym think tankiem CEPOS, Centrum Studiów Politycznych. Ich szef edukacji, Stefan Kirkegaard Sløk-Madsen, zasugerował, że powinienem zorganizować jednodniową szkołę letnią na temat mojej ostatniej książki,
Dwudziestu czterech myślicieli konserwatywno-liberalnych
. 12 czerwca, w ciepły, słoneczny dzień, piętnastu młodych Duńczyków pojawiło się w wygodnym i przestronnym biurze CEPOS w centrum Kopenhagi, prowadząc ożywioną dyskusję na temat nacjonalizmu i liberalizmu od 10 rano do 16 po południu. Każdy uczestnik otrzymał egzemplarz mojej książki.

Dobry nacjonalizm

Powodem, dla którego skupiliśmy się na tym temacie, było to, że często nacjonalizm i liberalizm są postrzegane jako przeciwieństwa, podczas gdy ja argumentowałem w mojej książce, że te dwie idee mogą być kompatybilne, jeśli są właściwie rozumiane. Zasugerowałem, że można dokonać rozróżnienia między nacjonalizmem dobrym i złym. Dobry nacjonalizm uznaje naród za „codzienny plebiscyt”, jak powiedział francuski historyk Ernest Renan. W tym sensie naród jest wspólnotą, do której jednostka chce należeć i opiera się na zbiorowej woli zachowania swoich wartości i tradycji, takich jak wspólny język, dziedzictwo literackie i wspólna historia. Powodem, dla którego Norwegowie odłączyli się od Szwecji w 1905 roku było to, że byli i chcieli pozostać Norwegami, a nie Szwedami. Powodem, dla którego Finowie odłączyli się od Rosji w 1917 roku było to, że byli i chcieli pozostać Finami, a nie Rosjanami. Powodem, dla którego Islandczycy odłączyli się od Danii w 1918 r., było to, że byli i chcieli być Islandczykami, a nie Duńczykami. To samo można powiedzieć o narodach bałtyckich, Słowakach, Słoweńcach i wielu innych narodach, dużych i małych. Ten rodzaj nacjonalizmu jest przede wszystkim potwierdzeniem wspólnej zbiorowej tożsamości ukształtowanej przez historię i okoliczności i nie pociąga za sobą odrzucenia lub wrogości wobec innych narodów. Przedstawia państwo narodowe jako dom, ani więzienie, ani fortecę.

To prawda, przyznałem, że wiele państw narodowych było dość małych. Niemniej jednak były one całkiem wykonalne z ekonomicznego punktu widzenia. Integracja gospodarcza w ciągu ostatnich kilku dekad ułatwiła dezintegrację polityczną lub rozpad dużych jednostek politycznych na mniejsze. Wynikało to z faktu, że „podział pracy jest ograniczony zasięgiem rynku”, jak zauważył Adam Smith: dzięki dostępowi do dużego globalnego rynku małe jednostki polityczne mogły czerpać korzyści z międzynarodowego podziału pracy. Małe kraje były również często bardziej homogeniczne, a zatem bardziej spójne niż duże kraje, czego oczywistym przykładem są kraje skandynawskie. Ich względny sukces (pod względem większości kryteriów) można przypisać spójności społecznej, wolnemu handlowi i silnej tradycji rządów prawa, w tym poszanowaniu praw własności prywatnej.

Zły nacjonalizm

Zły lub agresywny nacjonalizm wyrządził jednak ogromne szkody, dodałem, nie tylko w XX wieku. Było to fałszywe i zgubne poczucie wyższości grupy oraz pragnienie poniżania, obrażania, podporządkowywania i uciskania innych grup, które prawie zawsze szło w parze ze zniekształconym opisem przeszłości. Chodziło o podbój, a nie o handel. Zasugerowałem, że jednym z powodów względnego sukcesu krajów nordyckich była paradoksalnie porażka Szwecji przez Rosję w 1721 roku i porażka Danii przez Federację Niemiecką w 1864 roku. Po tych porażkach Szwecja i Dania porzuciły daremne marzenia o podbojach militarnych. Te dwa kraje przeniosły się z pola bitwy na rynek. Szwedzki poeta Tegnér głosił, że Szwecja powinna zrekompensować utratę Finlandii poprzez wykorzystanie naturalnych sił w swoich granicach, podczas gdy duński poeta Holst nawoływał swoich rodaków do zdobycia w Danii tego, co zostało utracone na zewnątrz, poprzez rozwój przemysłu i handlu.

Zmiany granic i zakwaterowanie mniejszości

Twierdziłem, że na dzisiejszej Ukrainie konflikt toczy się między dobrym i złym nacjonalizmem. Ukraińcy chcieli zachować suwerenne państwo narodowe. Potwierdzali swoją zbiorową tożsamość. Byli więc nieagresywnymi nacjonalistami. Klika Putina w Moskwie miała jednak imperialistyczne ambicje i chciała rozszerzyć swoje rządy na przynajmniej część Ukrainy poprzez agresję wojskową. Jedynym pokojowym rozwiązaniem konfliktu było odwołanie się do koncepcji narodu Renana jako plebiscytu: Ci, którzy naprawdę chcieli być Rosjanami, powinni być Rosjanami, a ci, którzy chcieli być Ukraińcami, powinni być Ukraińcami. Istniał na to praktyczny plan – plebiscyty w północnym Szlezwiku w 1920 r., w których jeden region zagłosował w przeważającej większości za przynależnością do Danii, podczas gdy inny region zagłosował w przeważającej większości za przynależnością do Niemiec. W związku z tym granice między tymi dwoma krajami zostały przesunięte na południe. Zwróciłem uwagę, że problem mniejszości może pozostać po takich plebiscytach. Istniał również praktyczny nordycki plan, w jaki Finlandia przyjęła szwedzkojęzyczną mniejszość na Wyspach Aaland. Jak zauważył Lord Acton, społeczeństwo powinno być oceniane na podstawie tego, jak traktuje swoje mniejszości.

Pozytywny i negatywny populizm

Ponadto rozróżniłem populizm pozytywny i negatywny. Mówiłem, że każdy kompetentny polityk musi być do pewnego stopnia populistą, nie tylko przedstawiając argumenty, ale także grając na emocjach i interesach oraz identyfikując i służąc potencjalnym wyborcom politycznym, tak jak z powodzeniem robił to Ronald Reagan w Stanach Zjednoczonych i Margaret Thatcher w Wielkiej Brytanii. Zasugerowałem, że był to pozytywny populizm. Dlaczego diabeł miałby mieć najlepsze melodie? Na przykład Thatcher zdobyła wiele głosów, sprzedając domy komunalne ich najemcom na korzystnych warunkach. Negatywny populizm miał jednak miejsce, gdy demagog starał się zmobilizować dużą część populacji kraju przeciwko innym jego częściom, często niepopularnej lub wrażliwej mniejszości. Lewicowi populiści zazwyczaj celowali w zamożnych, podczas gdy prawicowi populiści wzbudzali wrogość wobec grup przedstawianych jako obce, tak jak naziści wobec Żydów (oraz Cyganów i gejów), a niektórzy europejscy politycy obecnie wobec imigrantów. Podkreśliłem, że ja, podobnie jak inni klasyczni liberałowie, popieram swobodną imigrację (i emigrację), ale że istnieją trzy niepożądane grupy imigrantów: przestępcy; religijni fanatycy, którzy chcą narzucić swoje przekonania (na przykład o niższości kobiet) reszcie społeczeństwa; i włóczędzy, którzy przybyli na Zachód w poszukiwaniu zasiłków socjalnych bez zamiaru wniesienia jakiegokolwiek wkładu. Większość imigrantów to jednak ciężko pracujący ludzie, którzy dążą do lepszego życia i powinni być mile widziani. Zacytowałem świętą księgę: „Będziesz także miłował obcego, bo byłeś obcym w ziemi egipskiej”. Trudnym, ale nie niemożliwym zadaniem było opracowanie testów pozwalających odróżnić ich od gapiów.