Praktyczne rozwiązania dzisiejszych problemów

Dziennik Europejski: Błagojewgrad, kwiecień 2024 r.

Błagojewgrad to małe miasto w południowo-zachodniej części Bułgarii, położone w dolinie rzeki Strumy u podnóża gór Riła, w pobliżu granicy z Macedonią Północną. Amerykański Uniwersytet Bułgarii w Błagojewgradzie, we współpracy z Austriackim Centrum Ekonomicznym w Wiedniu, zaprosił mnie do wygłoszenia 26 kwietnia 2024 r. wykładu na temat „Praktycznych rozwiązań dzisiejszych problemów”. Czerwonym wątkiem mojego wykładu było to, że rząd był częściej problemem niż rozwiązaniem. Potrzeba, aby rząd produkował usługi, a nie prywatne firmy działające dla zysku, była zwykle znacznie przesadzona. Często jednostki mogły osiągnąć znacznie więcej poprzez dobrowolną współpracę, spontaniczną koordynację i innowacje, niż poprzez wykonywanie odgórnych poleceń.

Dobra publiczne: Latarnia morska i egzekwowanie prawa

Zacząłem od podręcznikowego przykładu „dobra publicznego”. Jest to dobro, które rząd musi produkować, ponieważ jego użycie nie może być ograniczone do tych, którzy za nie płacą. Często przywoływanym przykładem jest latarnia morska. Jest to z pewnością przydatne, a nawet niezbędne w dawnych czasach. Statki potrzebują jego usług, gdy przepływają w pobliżu, ale jak zamierzają za nie zapłacić? Angielski ekonomista Ronald Coase (który otrzymał Nagrodę Nobla w 1991 r.) zbadał przypadek latarni morskiej i odkrył, że rynek faktycznie znalazł sposób na prawidłową wycenę produktu. Statki nie tylko przepływają obok latarni morskiej, ponieważ zwykle muszą również zacumować w następnym porcie. Ich szlaki żeglugowe były tradycyjne i dobrze znane. Obsługa latarni była wliczona w opłatę, którą statek musiał uiścić w porcie. Był to przykład umowy „wiązanej”, w której sprzedawca produktu nalega, aby wraz z nim kupić inny produkt. Coase stwierdził, że w przeszłości wiele latarni morskich było zarządzanych prywatnie. To tyle, jeśli chodzi o podręcznikowy przykład dobra publicznego.

Krótko wspomniałem o tym, co często podkreślałem, że nawet organy ścigania mogą być produkowane prywatnie. Oczywiście zamki, kamery bezpieczeństwa, systemy alarmowe, portierzy i strażnicy mogą być uważani w nowoczesnych społeczeństwach za prywatne organy ścigania. Istnieje jednak również przypadek prywatnego egzekwowania prawa w Islandzkiej Wspólnocie Narodów w latach 930-1262, jak wskazał David D. Friedman. W tym okresie Islandia nie miała króla, ale prawo. Jednak słabsi, którzy nie byli w stanie samodzielnie wyegzekwować wyroków wydanych na zgromadzeniach ludowych, mogli zwrócić się do swojego wodza, godi, zwykle wpływowego rolnika, który często brał na siebie ich sprawy. Na Islandii istniało 39 wodzostw, a rolnicy mogli wybrać, do którego wodzostwa chcą należeć. W efekcie wodzostwo było jak stowarzyszenie ochronne. Alternatywnie, słabi mogli przekazywać swoje sprawy innym, którzy byli silniejsi: sprawy były zbywalne. Rodzina odgrywała również ważną rolę w zagwarantowaniu, że sprawcy zostaną ukarani. Islandzka Wspólnota Narodów była z pewnością niedoskonałym społeczeństwem, ale w tamtym czasie podobnie było z innymi europejskimi społeczeństwami, w których królowie dowodzili dużymi armiami i toczyli ze sobą krwawe wojny.

Dobra publiczne: Obrona i edukacja

Oczywiście powodem, dla którego Islandia mogła obejść się bez państwa i króla przez ponad trzysta lat, było to, że nie była zagrożona przez armię, jak inne kraje europejskie. Odległa, smagana wiatrem wyspa na północnym Atlantyku była chroniona przez morze. Rzeczywiście, najbardziej oczywistym przykładem dobra publicznego jest obrona. Co więcej, obrona jest dobrem publicznym, które musi być produkowane na dużą skalę, jeśli ma być skuteczne. Im większy, tym lepszy. Albo wisimy razem, albo osobno. Małe kraje muszą znaleźć sojuszników, jeśli chcą przetrwać. Despoci mogą przejąć jeden mały kraj po drugim, jeśli kraje te nie są zjednoczone w sojuszu wojskowym, jak pokazało doświadczenie Europy między dwiema wojnami światowymi. Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego, NATO, do której należy większość krajów w Europie, była zatem doskonałym rozwiązaniem tego praktycznego problemu. W pojedynkę każdy kraj NATO z wyjątkiem Stanów Zjednoczonych byłby bezbronny. Razem, przy wsparciu Stanów Zjednoczonych, powinni być w stanie odeprzeć każdy atak ze strony orientalnych despotów, którzy wciąż są w pobliżu i pragną rozszerzyć swoją władzę.

W swoim wykładzie przypomniałem, że Adam Smith miał wątpliwości co do podziału pracy i wolnego handlu. Uważał, że ludzie mogą stać się zbyt ograniczeni w dużych miastach, gdzie znikną w tłumie. Mogą stracić swoje tradycyjne więzi, a wraz z nimi zahamowania i moralność. Jako środek zaradczy zasugerował edukację. Być może miał rację. Edukacja może być dobrem publicznym. Nie oznacza to jednak, że nie może być ona produkowana prywatnie. Amerykański ekonomista Milton Friedman (który otrzymał Nagrodę Nobla w 1976 r.) opracował genialne rozwiązanie – system bonów. Rodzice otrzymaliby od rządu vouchery, które mogliby wykorzystać do opłacenia edukacji swoich dzieci w wybranej przez siebie szkole. W ten sposób szkoły stałyby się prywatnymi firmami. Zachęciłoby to je do konkurowania ze sobą w zapewnianiu dobrej edukacji i eliminowaniu marnotrawstwa (którego zwykle jest dużo w instytucjach publicznych). Rodzice mieliby wybór między szkołami, a dzieci otrzymywałyby edukację niezależnie od środków, jakimi dysponują ich rodzice.

„Tragedia wspólnoty

Następnie zwróciłem uwagę na „tragedię dóbr wspólnych”, w tym wyczerpywanie się zasobów ryb głębinowych i zasobów słoni afrykańskich, zanieczyszczenie jezior i strumieni oraz zatłoczenie autostrad. Zasugerowałem, że praktycznym rozwiązaniem we wszystkich tych przypadkach było opracowanie pewnego rodzaju praw własności do danych towarów, które umożliwiłyby ich właścicielom ustalanie cen dostępu do nich. Islandczycy opracowali system zbywalnych praw połowowych, indywidualnych zbywalnych kwot połowowych (ITQ), który jest zarówno zrównoważony, jak i opłacalny. Słonie afrykańskie mogłyby być własnością lokalnych społeczności, parków rozrywki lub prywatnych firm, które ograniczyłyby dostęp do nich w taki sposób, aby utrzymać stada. Gdyby jeziora i strumienie były własnością prywatną, trucicielom nie udałoby się na długo uniknąć swoich działań. Gdyby dostęp do autostrad był odpowiednio wyceniony, korki zostałyby znacznie zmniejszone lub nawet by zniknęły. Linie lotnicze ustalają ceny biletów w zależności od zmieniającego się popytu: W ciągu roku płaci się znacznie więcej w szczycie sezonu. Ta sama zasada może być stosowana na autostradach w ciągu dnia, zwłaszcza teraz, gdy maszyny mogą z łatwością skanować tablice rejestracyjne samochodów i natychmiast obciążać konta kart kredytowych ich właścicieli.

W końcu zauważyłem, że zadaniem rządu nie powinno być (poza zapewnieniem siatki bezpieczeństwa) zmienianie dystrybucji dochodów, która była spontanicznym wynikiem indywidualnych wyborów. Rząd nie tylko lekceważył indywidualne wybory, ale także zniekształcał informacje. Dystrybucja dochodu spowodowana wymianą wolnorynkową przekazuje nam informacje o tym, gdzie nasze umiejętności i zdolności, naturalne lub nabyte, są najlepiej wykorzystywane z korzyścią dla nas i innych.