Raport azylowy 2023. Dane i uwagi dotyczące obecnej sytuacji

Agencja Unii Europejskiej ds. Azylu (EUAA) jest agencją Unii Europejskiej, której rolą jest wspieranie państw członkowskich we wdrażaniu pakietu przepisów UE regulujących azyl, ochronę międzynarodową i warunki przyjmowania, znanego jako Wspólny Europejski System Azylowy (CEAS).

Agencja Unii Europejskiej ds. Azylu raz w roku publikuje tak zwany „raport azylowy”, który zawiera kompleksowe dane związane z rozwojem sytuacji w państwach członkowskich Unii Europejskiej, Islandii, Liechtensteinie, Norwegii i Szwajcarii w zakresie azylu.

W tym roku raport został opublikowany w lipcu i zawiera dane odnoszące się do roku 2022. Raport EUAA jest szczególnie istotny, ponieważ bada jedną z kwestii, która od 2015 roku rezonuje w Unii Europejskiej. Migracja i azyl są dwoma kluczowymi czynnikami dla UE i poza nią, w związku z czym polityka wdrażana na tych frontach musi być uważnie monitorowana i oceniana.

Jak opisano w tym raporcie, w ubiegłym roku odnotowano ogromną liczbę osób poszukujących ochrony i gwałtowny wzrost liczby wniosków o azyl złożonych w Europie, a także przeanalizowano przymusowe wysiedlenia milionów ludzi z Ukrainy, również w wyniku rosyjskiej inwazji. Z tego powodu Unia Europejska i jej państwa członkowskie musiały zmobilizować ogromną liczbę zasobów.

Jednym z głównych wydarzeń, które wywarły bezprecedensową presję na system recepcyjny, była wojna między Rosją a Ukrainą. W istocie, wraz z początkiem konfliktu, do uchodźców już przybywających z innych części świata dołączyły dziesiątki tysięcy ukraińskich uchodźców, którzy musieli zwrócić się do UE, aby uciec przed wojną, w konsekwencji obciążając i tak już nasycone systemy przyjmowania uchodźców.

Unia Europejska oczywiście nie mogła się wycofać, musiała obowiązkowo przyjąć wszystkich tych ludzi, którzy zmuszeni brutalnością wojny wywołanej rosyjską inwazją, słusznie zostali wpuszczeni na terytorium państw członkowskich.

Jeśli chodzi o wnioski o azyl złożone w 2022 r., liczba wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej była znacznie wyższa niż w poprzednich latach. Łączna liczba takich wniosków wyniosła około 996 000, co stanowi wzrost o około 50 procent w stosunku do wniosków zarejestrowanych w 2021 roku.

Większość wniosków została złożona w krajach takich jak Niemcy, Francja, Hiszpania, Austria i Włochy. Większość osób ubiegających się o azyl stanowili obywatele Syrii, Afganistanu i Iraku, a także wspomnianej wcześniej Ukrainy.

Z kolei jeśli chodzi o wycofywanie wniosków, w 2022 r. liczba wycofanych wniosków wyniosła około 140 000, czyli dwukrotnie więcej niż w 2021 r. i najwięcej od 2016 r.

899 000 wniosków o azyl oczekiwało na decyzję pod koniec 2022 r., co stanowi wzrost o prawie jedną piątą w porównaniu z rokiem poprzednim. Liczba ta wskazuje, że w ubiegłym roku odnotowano najwyższą liczbę nierozstrzygniętych spraw od kwietnia 2020 roku. W 2014 r. saldo nierozstrzygniętych spraw było znacznie wyższe niż przed kryzysem, co zwiększyło presję na krajowe systemy przyjmowania uchodźców.

Złożone wówczas wnioski o azyl zawierały odsetek dotyczący nieletnich. Złożono 42 000 wniosków o azyl obejmujących małoletnich cudzoziemców bez opieki, co stanowi najwyższy wynik od 2016 roku, wzrost o trzy piąte w stosunku do poprzedniego roku i nieco wyższy niż wzrost liczby wniosków ogółem (+53%). Tylko dwa obywatelstwa stanowiły łącznie dwie trzecie wniosków o małoletnich cudzoziemców bez opieki: prawie połowa (20 000) została złożona przez Afgańczyków, a 10 000 przez Syryjczyków.

Jak wspomniano powyżej, rok 2022 był rekordowym rokiem dla osób ubiegających się o azyl i przesiedlonych z Ukrainy, których liczba przekroczyła 4 miliony i którzy ubiegali się o tymczasową ochronę.

Tak wysoka liczba oznaczała, że systemy krajowe były pod ogromną presją, zaostrzoną przez sytuację, której wszystkie państwa członkowskie UE doświadczają od prawie dekady i z którą muszą sobie radzić za pomocą wszelkich możliwych środków, zarówno na szczeblu krajowym, jak i unijnym.

W szczególności Unia Europejska zareagowała na ukraiński kryzys uchodźczy w sposób, który chroni wszystkich ludzi zmuszonych do opuszczenia swojej ziemi, domów, a czasem nawet rodzin. Europejskie prawodawstwo pomogło rozwiązać tę trudną i nieoczekiwaną sytuację, która dotknęła cały świat.

U podstaw europejskiej reakcji leży zasada solidarności. Solidarność nie tylko między krajami należącymi do wielkiej rodziny Unii Europejskiej, ale także między różnymi podmiotami, które były w stanie zmobilizować wielkie zasoby i przeznaczyć je na jeden i ten sam cel. Podmiotami tymi były instytucje i agencje UE, różne władze krajowe i lokalne, różne organizacje międzynarodowe i organizacje społeczeństwa obywatelskiego, a także społeczności i prywatni obywatele, którzy zebrali się i wykorzystali swoją wiedzę specjalistyczną, aby zapewnić skuteczne rozwiązania.

Kryzys rosyjsko-ukraiński jeszcze bardziej uwidocznił konieczność przeprowadzenia reformy Wspólnego Europejskiego Systemu Azylowego. Dlatego też, po długim czasie, udało się w końcu przeprowadzić reformę tzw. paktu migracyjnego i azylowego. Pakt, który musi być tak skuteczny, jak to tylko możliwe i który wreszcie w konkretny sposób podkreśli znaczenie wymiaru zewnętrznego i obrony europejskich granic, a także współpracy z krajami tranzytowymi i krajami pochodzenia.

Zasada, którą należy kierować się w procesie azylowym w Europie, ma związek nie tylko z modernizacją zarządzania granicami, ale proces ten musi również zapewniać ochronę tym, którzy się o nią ubiegają, zawsze przy założeniu, że muszą oni spełniać wymagania i że bezpieczeństwo w UE jest gwarantowane po przekroczeniu przez nich granic.

Obecna globalna sytuacja geopolityczna wymaga, aby prawo stale dostosowywało się do zmieniającego się kontekstu, interweniując szybko i w odpowiednim czasie, aby wyeliminować wszelkie istniejące luki prawne. W kwestiach azylowych w Unii Europejskiej jest to priorytet tak wysoki, jak nigdy dotąd. W ciągu ostatniego roku poczyniono pewne postępy, głównie dlatego, że sytuacja migrantów i osób ubiegających się o azyl osiągnęła punkt, w którym nie można było nie interweniować.

W tym międzynarodowym scenariuszu kluczowe jest również zrozumienie znaczenia współpracy i współdziałania na wszystkich poziomach, od lokalnego, przez krajowy, po ponadnarodowy i międzynarodowy. Ważne jest również, aby na poziomie Unii Europejskiej wszystkie instytucje nadawały na tych samych falach, udostępniając się sobie nawzajem w celu opracowania i wdrożenia odpowiednich rozwiązań, aby poradzić sobie z kwestiami, przed którymi stoi kontekst geopolityczny.

Ważną rolę odgrywa również Agencja Unii Europejskiej ds. Azylu, która zamierza coraz ściślej współpracować z krajami członkowskimi w celu weryfikacji operacyjnego i technicznego stosowania zobowiązań prawnych UE oraz pomagać państwom członkowskim w identyfikowaniu możliwych ograniczeń w systemach azylowych i recepcyjnych, ostatecznie przyczyniając się do dalszej harmonizacji systemu azylowego UE.

Proces, który może sprawić, że Unia Europejska będzie w stanie strukturalnie poradzić sobie z problemem migrantów i osób ubiegających się o azyl, jest wciąż długi, zwłaszcza biorąc pod uwagę wiele wydarzeń, które miały miejsce i które nie wydają się ustawać w czasie, czyniąc europejską politykę azylową i migracyjną bardziej awaryjną niż ogólną. Należy jednak przyznać, że w 2023 r. kwestia ta zyskała nową i odnowioną uwagę ze strony instytucji europejskich, głównie ze względu na naciski ze strony niektórych krajów, które uważają, że konieczne jest podjęcie prac nad zabezpieczeniem zewnętrznych granic UE i przyjęcie konkretnych strategii w celu powstrzymania zjawiska migracji.