Subscribe
Dziennik europejski: Reykjavik, grudzień 2021 r.
Nazwa stolicy Islandii Reykjavik to po angielsku „Smoke Bay”. Miejsce to otrzymało nazwę w 874 r. od pierwszego osadnika na Islandii, Ingolfa Arnarsona z zachodniej Norwegii, po tym, jak przybył do zatoki w południowo-zachodniej Islandii i zobaczył kolumny pary unoszące się z gorących źródeł. Postanowił założyć farmę w tym miejscu. Przez następne dziewięć wieków Reykjavik był tylko jedną z około pięciu tysięcy farm rozrzuconych na wybrzeżu Islandii, aż pod koniec XVIII wieku powoli zaczęła się tam tworzyć wioska. Islandia była niezależną Wspólnotą Narodów od 930 do 1262 roku, po czym stała się trybutem norweskiego króla. W 1380 r. korona norweska została odziedziczona przez króla Danii, a następnie Islandia była rządzona ze stolicy Danii, Kopenhagi. Prawie wszyscy urzędnicy w Islandii byli jednak Islandczykami i w XIX wieku osiedlili się głównie w Reykjaviku. Co więcej, kiedy duński król w 1843 r. przywrócił islandzki parlament, został on zwołany w Reykjaviku, a nie w jego starej siedzibie na islandzkiej wsi. Tak więc, kiedy Duńczycy przyznali Islandii władzę domową w 1904 r., Reykjavik był już nieoficjalną stolicą Islandii, wówczas jeszcze zależnej od Danii. Jednak w 1918 r. Islandia stała się suwerennym krajem w unii personalnej z duńskim królem, z Reykjavikiem jako stolicą, którą miasto pozostało po proklamowaniu republiki w 1944 roku.
Czyste, zielone i bezpieczne miasto
Reykjavik jest najbardziej wysuniętą na północ stolicą suwerennego kraju i najbardziej wysuniętym na zachód europejskim miastem, prawdziwą europejską placówką. Dziś jest to jedno z najczystszych, najbardziej zielonych i najbezpieczniejszych miast na świecie: w końcu Islandia ma najniższy wskaźnik ubóstwa ze wszystkich krajów, największą równość dochodów i jeden z najniższych wskaźników przestępczości. Jednym z powodów, dla których miasto jest tak czyste, jest to, że nie musi spalać żadnych paliw kopalnych do ogrzewania swoich domów. Zamiast tego, od lat trzydziestych i czterdziestych ubiegłego wieku do tego celu wykorzystywana jest gorąca woda z pobliskich źródeł termalnych, przepływająca do rozległej sieci rur i dalej do prostych grzejników w każdym budynku. Pionierem w tym pomysłowym wykorzystaniu ogromnych zasobów termalnych Islandii był inżynier budownictwa i przedsiębiorca Jon Thorlaksson, który przez pewien czas był premierem, a później burmistrzem Reykjaviku. Był założycielem i pierwszym liderem konserwatywno-liberalnej Islandzkiej Partii Niepodległości, a w 1992 r. opublikowałem jego biografię na zlecenie firmy geotermalnej w Reykjaviku.
Dwie idee polityczne Snorriego
2 grudnia 2021 r. w Reykjaviku, na seminarium zorganizowanym przez Centrum Studiów Średniowiecznych Uniwersytetu Islandzkiego, przeczytałem referat na temat islandzkiego kronikarza Snorriego Sturlusona jako wczesnego zwolennika tradycji konserwatywno-liberalnej w polityce. Snorri (1179-1241) jest prawdopodobnie najsłynniejszym Islandczykiem wszech czasów, autorem słynnej
Edda
na temat mitologii nordyckiej i poematów,
Heimskringla
historii norweskich królów, oraz
Saga o Egilu
jedną z najlepszych islandzkich sag. W moim artykule wskazałem, że w Heimskringli (prawdopodobnie napisanej między 1220 a 1237 rokiem) Snorri wyraźnie sympatyzował z dwiema politycznymi ideami średniowiecza, że królowie podlegali prawu jak wszyscy inni i że jeśli złamali prawo, mogli zostać obaleni. W rzeczywistości Snorri poszedł dalej i powiedział w przemówieniu, które włożył w usta islandzkiego rolnika Einara z Thvera w 1024 r., że ponieważ królowie byli nierówni, niektórzy dobrzy, a niektórzy źli, najlepiej było nie mieć króla, tak jak miało to miejsce na Islandii podczas Commonwealthu.
Pierwsza jednostka?
Co więcej, Saga Egila autorstwa Snorriego może być odczytywana jako celebracja indywidualności: wojownik-poeta Egil Skallagrimsson był jedną z pierwszych prawdziwych jednostek, które wyszły z mgły rodziny, plemienia i regionu. Według Lorda Actona, św. Tomasz z Akwinu był pierwszym Whigiem, ale prawdopodobnie to raczej Snorri zasłużył na ten epitet. Podobnie Jacob Burckhardt nauczał, że indywidualność pojawiła się po raz pierwszy w renesansowych Włoszech, ale można argumentować, że pojawiła się wraz z Egilem, który miał bogate życie wewnętrzne, wyrażone w jego wierszach. Zasugerowałem, że islandzkie sagi zostały napisane, gdy Islandczycy, kwestionowani przez Norwegię, musieli potwierdzić swoją tożsamość narodową. Prawdopodobnie Saga Egila została napisana w latach 1239-1241, po drugiej wizycie Snorriego na norweskim dworze, gdzie popadł w konflikt z królem. Wreszcie, zastanawiałem się, czy program polityczny Snorriego, polegający na utrzymaniu przyjaznych stosunków z Norwegią bez uczynienia Islandii trybutem norweskiego króla, był wówczas wykonalny. Przypomniałem sobie, że pod koniec XIII wieku w Alpach formowała się dzisiejsza Szwajcaria, niezależny kraj bez króla. Szwajcarzy nigdy nie ulegli obcym potentatom. Jeśli Szwajcarzy mogą to zrobić, to dlaczego nie Islandczycy?
Komentarze krytyków
Profesor historii Sverrir Jakobsson skomentował mój artykuł. Przyznał, że w Heimskringli można wykryć liberalne lub antykrólewskie nastroje, ale zakwestionował, czy Snorri był w rzeczywistości autorem Sagi Egila, dodając, że za życia Snorri nie zachowywał się jak przeciwnik norweskiego króla. Odpowiedziałem, że główne źródło dotyczące życia Snorriego, jego kuzyn Sturla Thordson, również znany kronikarz, wydaje się być stronnicze wobec niego. Należy również przypomnieć, że Snorri nie był oczywiście wrogo nastawiony do Norwegów. Chciał z nimi przyjaznych stosunków, ale nie poddaństwa pod nimi.