Subscribe
Kalendarz europejski: Wiedeń, listopad 2021 r.
Wiosną 1985 r. kilku z nas, którzy utworzyli Hayek Society w Oksfordzie w celu omawiania klasycznych liberalnych i konserwatywnych idei, zaprosiło Friedricha von Hayeka na kolację do Ritz w Londynie. Pod koniec imprezy grupa muzyków podeszła do naszego stolika i zapytała, czy chcemy, aby zagrano jakieś specjalne utwory. Szepnąłem im, żeby zagrali „Wiedeń, miasto moich marzeń” Rudolfa Sieczyńskiego. Kiedy nasz gość usłyszał melodię, rozpromienił się i zaczął śpiewać piosenkę po niemiecku. Miał wtedy oczywiście zaledwie 86 lat. Hayek urodził się i wychował w Wiedniu, wspaniałym mieście w Europie Środkowej, które w 1683 r. dzielnie oparło się atakowi Osmanów i tym samym prawdopodobnie ocaliło europejską cywilizację. Jest to jedno z największych historycznych miast Europy, a u zmierzchu imperium Habsburgów musiało być fascynującym miejscem do życia. Jak zauważył Karl Kraus, „ulice Wiednia są wybrukowane kulturą, ulice innych miast asfaltem”.
Kawa w Wiedniu
Rzeczywiście, zawsze przyjemnie jest przyjechać do Wiednia, tak jak zrobiłem to w listopadzie 2021 r., idąc do opery (na zdjęciu powyżej), gdzie balet „Peer Gynt w wykonaniu Edvarda Griega, spożywając posiłek w Rote Bar w Hotelu Sacher i spędzenie popołudnia w Café Landtmann gdzie Carl Menger, Ludwig von Mises i inni ekonomiści słynnej austriackiej szkoły ekonomii prowadzili gorące dyskusje na temat problemów gospodarczych i wyzwań politycznych. Wiedeń słusznie słynie ze swoich kawiarni. Kiedyś zauważono, że gdybyś wszedł do jednego z nich w 1903 roku, mógłbyś tam znaleźć Gustava Klimta, Zygmunta Freuda, Leona Trockiego i Adolfa Hitlera siedzących w tym samym czasie, popijających kawę i czytających gazety, prawdopodobnie przy różnych stolikach.
Tym razem mogłem również spotkać się z moimi austriackimi przyjaciółmi, przede wszystkim z dr Barbarą Kolm, która prowadzi Austriackie Centrum Ekonomii i Instytut Hayeka, a także jest wiceprezesem zarządu Austriackiego Banku Centralnego. Jest z pewnością jednym z najbardziej skutecznych i aktywnych przedsiębiorców intelektualnych na świecie. Zachęcające było również to, że Wiedeń, podobnie jak inne europejskie miasta, otrząsnął się z epidemii Covid, jakby nagle obudził się po koszmarze.
Najważniejszy wkład Mengera: Analiza marginalna
W 2021 r. minęło 100 lat od śmierci Mengera, ojca austriackiej szkoły ekonomii, i z tej okazji byłem głównym mówcą na konferencji Austriackiego Centrum Ekonomii zorganizowanej w Banku Centralnym. Poświęciłem Mengerowi rozdział w mojej dwutomowej książce na temat
Dwudziestu czterech myślicieli konserwatywno-liberalnych
a w moim wykładzie wskazałem, że jego wkład w analizę ekonomiczną był pod wieloma względami równie przełomowy jak wkład Adama Smitha. Menger podzielił dobra ekonomiczne na jednostki, a następnie ustalił, ile jednostek każdego dobra może w równym stopniu zaspokoić ludzkie pragnienia: była to kluczowa koncepcja użyteczności krańcowej. Traktował wszystkie dobra zgodnie z ich potencjałem do zaspokajania ludzkich potrzeb, a nie zgodnie z ich historią, na przykład kosztem produkcji.
Georgizm i marksizm nieistotne
Miało to ważne implikacje polityczne, ponieważ oznaczało, że dwie idee polityczne, a raczej dogmaty, z końca XIX wieku stały się teoretycznie nieistotne, gruzinizm i marksizm. Gruzinizm przypisywał ziemi szczególne znaczenie, ponieważ jej podaż była mniej więcej stała, ale dla Mengera było to po prostu inne dobro, które należy wycenić i wycenić zgodnie z jego użytecznością krańcową. Marksizm przypisywał szczególne znaczenie pracy, ponieważ miała ona tworzyć całą wartość, podczas gdy Menger uważał ją za dobro, które należy wycenić zgodnie z jego użytecznością krańcową. To nie praca tworzyła wartość: to potencjał nakładów pracy lub jednostek do zaspokajania ludzkich pragnień tworzył wartość tych nakładów. Wielki wgląd Mengera nie tylko zdyskwalifikował marksizm, ale także rządową redystrybucję dochodu, której z różnych powodów domagali się John Rawls i Thomas Piketty. Taka redystrybucja zniekształcała informacje dostarczane na efektywnym rynku pracy na temat tego, w jaki sposób różne jednostki pracy – indywidualne umiejętności, talenty i zdolności – mogą być najlepiej wykorzystane do zaspokojenia ludzkich potrzeb.
Widma wciąż nawiedzające Europę
Zauważyłem, że mimo to widma gruzinizmu i marksizmu wciąż nawiedzały Europę. Na przykład w Islandii powszechna była agitacja na rzecz specjalnego podatku od zasobów rybnych, podatku od renty surowcowej, opartego wyłącznie na fałszywych przesłankach gruzinizmu. Ogólnie rzecz biorąc, zarówno radykalny feminizm, jak i ekofundamentalizm, głośno promowane na uniwersytetach i w mediach, miały wiele wspólnego z marksizmem. Radykalne feministki uważały, że kobiety były wyzyskiwane przez „patriarchat”, płacono im pensje poniżej ich rzeczywistej wartości (ceny krańcowej). Ale jeśli to prawda, w konkurencyjnej gospodarce dałoby to możliwość zysku tym, którzy chcieliby prowadzić firmy zatrudniające wyłącznie kobiety. Dlaczego tego nie zrobiono? Ekofundamentaliści wierzyli, że natura jest eksploatowana daleko poza granice rozsądku. Jednak nadmierna eksploatacja zasobów naturalnych mogła mieć miejsce tylko wtedy, gdy nie były one prawidłowo wycenione, na marginesie, a to zwykle wynikało z faktu, że prawa własności prywatnej do nich nie zostały rozwinięte. Na przykład wieloryby i nosorożce były zagrożone, a jeziora i rzeki zanieczyszczone, jeśli nikt nie posiadał tych dóbr. W większości przypadków całkiem możliwe było zdefiniowanie praw własności prywatnej do takich dóbr, objęcie ich zarządem, wyznaczenie ich obrońców.