Subscribe
Kalendarz europejski: Reykholt, kwiecień 2022 r.
W mojej ostatniej dwutomowej pracy, Twenty-Four Conservative-Liberal Thinkers, definiuję konserwatywny liberalizm za pomocą czterech zasad: własności prywatnej, wolnego handlu, ograniczonego rządu i szacunku dla tradycji (ewolucja, nie rewolucja). Zasady te istniały oczywiście zanim czterech brytyjskich myślicieli, John Locke, David Hume, Adam Smith i Edmund Burke, przedstawiło ich systematyczną obronę w przełomowych książkach. Przykładowo, argumenty na rzecz własności prywatnej i ograniczonego rządu można znaleźć u dwóch wybitnych trzynastowiecznych pisarzy, których można nazwać „proto-liberałami”, islandzkiego kronikarza Snorriego Sturlusona (1179-1241) i włoskiego filozofa św. Tomasza z Akwinu (1225-1274).
Rozmowa u Snorriego
Moja interpretacja Snorriego jako nordyckiego pioniera klasycznej myśli liberalnej i konserwatywnej wzbudziła duże zainteresowanie w Islandii, gdzie wszyscy znają dzieła Snorriego; są one integralną i bardzo cenioną częścią islandzkiego dziedzictwa, są czytane i omawiane we wszystkich szkołach: Edda, traktat o mitologii nordyckiej, Heimskringla, historię norweskich królów i Saga o EgiluHistoria wielkiego jak świat islandzkiego poety-wojownika z X wieku. Dlatego zostałem zaproszony do wygłoszenia wykładu 19 kwietnia 2022 r. w Reykholt, miejscu, w którym Snorri mieszkał i napisał większość swoich dzieł. To właśnie tam został zabity w 1241 r. na rozkaz króla Norwegii Haakona IV, który był na niego wściekły za opór wobec prób uczynienia z Islandii, niepodległej Wspólnoty Narodów od 930 r., norweskiego poddanego. Argentyński poeta Jorge Luis Borges, wielbiciel starożytnej literatury islandzkiej, napisał znany wiersz o egzekucji Snorriego.
Reykholt znajduje się około półtorej godziny jazdy od Reykjaviku i jest miejscem, w którym znajduje się kościół, szkoła, hotel i instytucja poświęcona pamięci Snorriego. Islandzka nazwa tego miejsca w języku angielskim brzmiałaby „Smoke Forest”, ponieważ znajdował się tam zarówno las (holt w języku islandzkim), który obecnie w większości zniknął, jak i gorące źródła, które emitują dym. Znajduje się tam również posąg Snorriego (przedstawiony powyżej). W moim wykładzie wskazałem, że nie jest niczym nowym postrzeganie Snorriego Sturlusona jako krytyka władzy królewskiej. Argumentowali to już wcześniej naukowcy, na przykład profesorowie Sigurdur Lindal, Birgit Sawyer i Magnus Fjalldal. Ale w mojej książce umieściłem Snorriego w konserwatywno-liberalnej tradycji politycznej, obok Akwinaty. Łączyły ich bliźniacze idee, że królowie są nie mniej niż ich poddani w świetle prawa i że mogą zostać obaleni, jeśli złamią dorozumianą umowę społeczną, w przypadku Snorriego określoną przez zwyczaje i konwencje, aw przypadku Akwinaty określoną przez prawo naturalne. Snorri posunął się nawet dalej i w Heimskringli, w słynnej mowie, którą włożył w usta islandzkiego rolnika, Einara z Thvera, argumentował, że dla Islandczyków najlepiej jest nie mieć króla, ale prawo.
Nowe spostrzeżenia
W moim wykładzie dodałem kilka rozważań do opisu myśli Snorriego w mojej ostatniej książce. Na przykład w Księdze Islandczyków, skomponowanej przez Ariego Uczonego w latach dwudziestych XI wieku, odniesiono się do nieodłącznego konfliktu w Skandynawii między pokojowymi i oszczędnymi rolnikami z jednej strony, a wojowniczymi i rozrzutnymi królami z drugiej. Była to „islandzka wyjątkowość”, którą można było również dostrzec w dziełach Snorriego. Ponownie, opowieść Snorriego w Heimskringla o czterech „duchach opiekuńczych” Islandii była subtelną sugestią dla króla Norwegii Haakona IV, aby nie najeżdżał Islandii, co przez pewien czas planował, po potyczkach między norweskimi kupcami a islandzkimi rolnikami pod koniec 1210 roku. Powiedziałem słuchaczom, że uważam za najbardziej prawdopodobne, że Snorri pierwotnie napisał sagę o Olavie Grubym (995-1030), który był pierwszym norweskim królem, który próbował przejąć kontrolę nad Islandią, a następnie dodał sagi o poprzednikach i następcach króla. Zasugerowałem również, że Snorri mógł sam skomponować niektóre wiersze w Sadze o Egilu, pierwszej prawdziwej sadze Islandczyków.
Jeszcze inne rozważania dotyczą Eddy Snorriego. Chodzi o to, że pogańscy bogowie, aesir, byli bardziej wspólnotą równych sobie niż tyranią, w której tylko jeden bóg miał absolutną władzę. Bogowie spotykali się i obradowali, podobnie jak sędziowie, i nie przyjmowali rozkazów bezwarunkowo od swojego uznanego króla, Odyna lub Wutana. W być może prymitywny sposób przypominało to nieco władzę królewską, którą Arystoteles przeciwstawiał tyranii, lub monarchię, którą Monteskiusz przeciwstawiał despotyzmowi.
Po moim wystąpieniu wywiązała się ożywiona dyskusja z przenikliwymi komentarzami psychiatry Ottara Gudmundssona, autora książki w języku islandzkim o osobowościach Snorriego i jego współczesnych z medycznego punktu widzenia, oraz wielebnego Geira Waage, byłego pastora Reykholt, zapalonego czytelnika i interpretatora starożytnej literatury islandzkiej.
Mój przodek
To mało znaczący, ale zabawny fakt, że ja, podobnie jak prawie wszyscy Islandczycy, mogę pochwalić się Snorrim Sturlusonem jako przodkiem. Islandia jest wyjątkowa pod tym względem, że dysponujemy dość dokładnymi danymi dotyczącymi większości Islandczyków na przestrzeni wieków, od samego zasiedlenia kraju przez norweskich wikingów w 874 r., a także dobrze zaprojektowaną bazą danych prowadzoną przez prywatną firmę deCode Genetics. Jestem 22. w kolejce od Snorriego. Należy pamiętać, że większość Islandczyków nie ma nazwisk rodowych: są po prostu synami lub córkami swoich ojców. Snorri był na przykład synem Sturli, tak jak ja jestem synem Gissura. Rodowód wygląda następująco:
Snorri Sturluson (1179-1241)
Thordis Snorradaughter (ok. 1205)
Einar Thorvaldsson (1227-1286)
Bezimienna dziewczyna Einarsdaughter (ok. 1250 r.)
Erik Sveinbjornsson (ok. 1277-1342)
Einar Eriksson (ok. 1320-1382)
Bjorn Einarsson Pielgrzym (ok. 1350-1415)
Kristin Bjornsdaughter (1374-1468)
Solveig Thorleifsdaughter (ok. 1415-1479)
Jon Sigmundsson, stróż prawa (1455-1520)
Helga Jonsdaughter (ok. 1511-1600)
Thord Thorlaksson (1543-1638)
Thorlak Thordson (ok. 1615)
Gudmund Thorlaksson (ok. 1650-1687)
Thorlak Gudmundsson (ok. 1682)
Steinthor Thorlaksson (1728-1813)
Bjarni Steinthorsson Bogaty (1761-1841)
Kolfinna Bjarnadaughter (1785-1863)
Bjarni Snaebjornsson (1829-1894)
Asta Bjarnadaughter (1864-1952)
Holmfridur S. Jonsdaughter (1903-1967)
Asta Hannesdaughter (1926-2000)
Hannes H. Gissurarson (ur. 1953)