Wyzwania i perspektywy zielonej transformacji w UE

Badanie przeprowadzone przez ECR zawiera szczegółową analizę zielonej transformacji w Unii Europejskiej (ze szczególnym uwzględnieniem równowagi między ambicjami a rzeczywistością we wdrażaniu Europejskiego Zielonego Paktu).
Głównym celem tego badania jest analiza polityki i środków legislacyjnych przyjętych na szczeblu UE w celu osiągnięcia neutralności klimatycznej Europy do 2050 r. oraz zbadanie, w jaki sposób złożoność i skala tego procesu jest dostosowana do realiów gospodarczych i społecznych w państwach członkowskich.
W kontekście Europejskiego Zielonego Paktu, zielona transformacja jest nie tylko konieczną zmianą w celu osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 r., ale także szansą na głęboką transformację gospodarczą i społeczną całego społeczeństwa europejskiego.

Jakie są ambicje Europejskiego Zielonego Paktu?

Europejski Zielony Ład to inicjatywa Unii Europejskiej mająca na celu walkę ze zmianami klimatu i promowanie zrównoważonego rozwoju.
Uruchomiony w 2019 r., ma na celu zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych netto do zera do 2050 r.
Deklarowanym celem zwolenników Zielonego Ładu jest uczynienie Europy pierwszym kontynentem neutralnym dla klimatu, co jest prawie niemożliwe i doprowadzi do szeregu kryzysów społecznych w krajach członkowskich.
Powszechnie wiadomo, że Zielony Ład obejmuje szeroki zakres polityk i środków, w tym plan działania dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym (który ma na celu zminimalizowanie ilości odpadów i zachęcanie do recyklingu) oraz strategię „od pola do stołu” (która ma na celu zrównoważony łańcuch żywnościowy).
Polityki te są wspierane przez konkretne środki legislacyjne, takie jak ustawa o klimacie z 2021 r. (która ustanawia ramy prawne dla osiągnięcia celów klimatycznych) oraz ustawa o zerowym przemyśle netto z 2023 r. (która wspiera rozwój czystych technologii).
Jednak pomimo tego ambitnego podejścia, wdrożenie Zielonego Paktu jest ogromnym wyzwaniem dla starego kontynentu, biorąc pod uwagę różnorodność gospodarczą i społeczną państw członkowskich UE.

Zielony Ład i jego wpływ na kluczowe sektory europejskiej gospodarki

Pragnienie zielonej transformacji ma daleko idące konsekwencje dla wielu sektorów gospodarki, z których najbardziej dotknięte są sektory energii, transportu i przemysłu.
Powszechnie wiadomo, że sektor energetyczny jest odpowiedzialny za dużą część emisji dwutlenku węgla w UE, dlatego też sektor ten znajduje się w centrum wysiłków na rzecz dekarbonizacji.
Przejście z paliw kopalnych na źródła odnawialne, takie jak energia słoneczna i wiatrowa, jest kluczem do osiągnięcia celów klimatycznych.
Przejście to wiąże się jednak z poważnymi wyzwaniami związanymi ze stabilnością sieci przesyłu energii, kosztami zmiany infrastruktury i nieciągłością odnawialnych źródeł energii.
Sektor transportu również ma zostać poddany poważnym reformom, z naciskiem na elektryfikację floty samochodowej i rozwój infrastruktury paliw alternatywnych.
Strategia UE obejmuje zakaz sprzedaży pojazdów z silnikami spalinowymi do 2035 r. i zwiększenie produkcji pojazdów elektrycznych.
Oczywiście zmiana ta wymaga znacznych inwestycji w infrastrukturę ładowania, a także zdolności produkcyjne i recyklingowe akumulatorów.
Przemysł ciężki, taki jak stalowy i cementowy, stoi przed podobnymi wyzwaniami.
Dekarbonizacja tych gałęzi przemysłu będzie wymagać innowacyjnych technologii, takich jak wychwytywanie i składowanie dwutlenku węgla (CCS) oraz przejście na ekologiczny wodór.
Technologie te są nadal w fazie rozwoju i są niezwykle kosztowne, co rodzi pytania o ekonomiczną wykonalność takich środków w perspektywie krótko- i średnioterminowej.

Społeczne i polityczne wyzwania zielonej transformacji

Eksperci zdają sobie sprawę, że zielona transformacja to nie tylko wyzwanie technologiczne i ekonomiczne, ale także społeczne i polityczne.
Społeczna akceptacja działań na rzecz klimatu ma kluczowe znaczenie dla ich powodzenia.
Podczas gdy istnieje szerokie poparcie dla działań na rzecz klimatu wśród obywateli europejskich, badania pokazują, że poparcie to spada, gdy chodzi o konkretne środki, które mają wpływ na codzienne życie, takie jak zmniejszenie zużycia energii lub zmiana środków transportu.
Kolejną istotną kwestią są nierówności regionalne w UE.
Wiadomo, że państwa członkowskie mają różne poziomy rozwoju gospodarczego i infrastruktury. Może to przekładać się na fakt, że ich zdolność do wdrażania środków Zielonego Paktu jest bardzo zróżnicowana.
Przykładem są kraje Europy Wschodniej, które są w dużym stopniu uzależnione od węgla do produkcji energii.
Kraje te stoją przed większymi wyzwaniami niż kraje Europy Zachodniej, gdzie przejście na odnawialne źródła energii jest znacznie bardziej zaawansowane.
Aby zaradzić tym nierównościom, UE utworzyła Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji (FST).
FST ma na celu wspieranie regionów i sektorów najbardziej dotkniętych zieloną transformacją.
Istnieją obawy, że przyznane fundusze nie są wystarczające, aby zaspokoić wszystkie potrzeby, a ich alokacja wywołała intensywną debatę polityczną w Radzie Europejskiej.

Jakie są strategie UE na rzecz innowacji i konkurencyjności gospodarczej?

Aby wesprzeć zieloną transformację, UE przyjęła kilka strategii mających na celu pobudzenie innowacji i konkurencyjności gospodarczej.
Plan przemysłowy na rzecz ery zerowej emisji netto, uruchomiony w 2023 r., jest głównym filarem tego podejścia.
Plan ten obejmuje środki legislacyjne, takie jak „Ustawa o przemyśle zeroemisyjnym” i „Ustawa o surowcach krytycznych”, które mają na celu wspieranie rozwoju i wdrażania czystych technologii oraz zapewnienie państwom członkowskim sprawiedliwego dostępu do niezbędnych zasobów. Kolejnym kluczowym elementem jest mechanizm granicznej korekty emisji dwutlenku węgla (CBAM), który ma na celu ochronę europejskiego przemysłu przed nieuczciwą konkurencją ze strony krajów o mniej rygorystycznych normach środowiskowych.
CBAM wprowadzi podatki od importu produktów, które nie spełniają unijnych norm emisji, zachęcając w ten sposób do globalnej zmiany w kierunku bardziej zrównoważonych praktyk.
Wdrażanie tych strategii nie jest jednak pozbawione kontrowersji.
Istnieją obawy, że surowe przepisy mogą osłabić globalną konkurencyjność europejskiego przemysłu, zwłaszcza w obliczu konkurencji ze strony Chin i Stanów Zjednoczonych.
Te dwa kraje mają własne polityki zielonej transformacji.
Ponadto przejście na zieloną gospodarkę wymaga ogromnych inwestycji zarówno ze strony sektora publicznego, jak i prywatnego, co rodzi pytania o stabilność finansową tych wysiłków w perspektywie długoterminowej.
Rodzi to pytanie, ile firm z sektora prywatnego przetrwa na rynku i jaka będzie skala społeczna w gospodarce UE?

Studium przypadku: Sektor motoryzacyjny i przejście na ekologiczną mobilność

Jednym z sektorów najbardziej dotkniętych zieloną transformacją jest sektor motoryzacyjny.
Biorąc pod uwagę jego znaczenie dla europejskiej gospodarki i znaczący wpływ na środowisko, zakaz sprzedaży pojazdów z silnikami spalinowymi do 2035 r. jest bezprecedensowym środkiem, który radykalnie przekształci przemysł motoryzacyjny.
Europejscy producenci stoją przed wyzwaniem przestawienia produkcji na pojazdy elektryczne, co wymaga ogromnych inwestycji w technologię, infrastrukturę i siłę roboczą.
Kolejną ważną kwestią jest rozwój infrastruktury ładowania pojazdów elektrycznych, która ma kluczowe znaczenie dla powodzenia tej transformacji.
Rozporządzenie w sprawie infrastruktury paliw alternatywnych (AFIR), przyjęte przez UE, przewiduje rozwój rozległej sieci stacji ładowania w całej Europie.
Jednak wdrażanie tego rozporządzenia różni się znacznie w poszczególnych państwach członkowskich, w zależności od ich poziomu rozwoju i zaangażowania politycznego.
Przejście na ekologiczną mobilność nie jest pozbawione wyzwań.
Produkcja pojazdów elektrycznych wiąże się z wykorzystaniem rzadkich i drogich materiałów, takich jak lit i kobalt, co rodzi pytania o zrównoważony charakter łańcuchów dostaw i wpływ wydobycia tych zasobów na środowisko.
Ponadto recykling baterii jest kolejnym poważnym wyzwaniem, biorąc pod uwagę złożoność procesu i potrzebę opracowania wydajnych technologii recyklingu.

Jakie są wyzwania i możliwości dekarbonizacji w przemyśle ciężkim?

Przemysł ciężki (w tym sektory takie jak stalowy, cementowy i chemiczny) odpowiada za znaczną część emisji gazów cieplarnianych w Europie.
Dekarbonizacja tych sektorów jest niezbędna do osiągnięcia celów klimatycznych, ale jest również niezwykle trudna pod względem technologicznym i ekonomicznym.
Technologie wychwytywania i składowania dwutlenku węgla (CCS) są postrzegane jako klucz do redukcji emisji w tych branżach.
Technologie te wychwytują CO2 emitowany w procesie produkcji i składują go pod ziemią, zapobiegając jego uwolnieniu do atmosfery.
CCS jest jednak niezwykle kosztowną i kontrowersyjną technologią.
Dlatego też jej wdrożenie na szeroką skalę napotyka na poważne przeszkody związane z kosztami, akceptacją społeczną i dostępnością niezbędnej infrastruktury.
Kolejnym kluczowym elementem dekarbonizacji przemysłu ciężkiego jest zielony wodór, który może zastąpić paliwa kopalne w procesach przemysłowych.
Zielony wodór produkowany jest w procesie elektrolizy wody z wykorzystaniem energii odnawialnej, co czyni go rozwiązaniem bezemisyjnym.
Produkcja zielonego wodoru jest jednak nadal ograniczona i kosztowna, a rozwój infrastruktury potrzebnej do jego wykorzystania na dużą skalę jest na wczesnym etapie.
Ponadto istnieją obawy dotyczące globalnej konkurencji w kontekście dekarbonizacji.
Podczas gdy UE nakłada rygorystyczne normy środowiskowe, inne regiony świata, takie jak Azja i Ameryka Północna, mogą mieć mniej ambitne polityki, co może powodować nierównowagę konkurencyjną.
Aby rozwiązać ten problem, UE bada środki ochronne, takie jak mechanizm dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji dwutlenku węgla (CBAM), zaprojektowany w celu zapobiegania importowi, który nie spełnia norm środowiskowych UE.

Wyzwania i innowacyjne rozwiązania w zakresie finansowania zielonej transformacji

Jednym z największych wyzwań zielonej transformacji jest mobilizacja środków finansowych potrzebnych do wdrożenia środków dekarbonizacji i przejścia na zieloną gospodarkę.
Szacunki pokazują, że UE musi inwestować około 350 miliardów euro rocznie w ciągu następnej dekady, aby osiągnąć swoje cele w zakresie klimatu i cyfryzacji.
Kwota ta jest znaczna i wymaga ścisłej współpracy między sektorem publicznym i prywatnym.
UE opracowała kilka instrumentów finansowych wspierających zieloną transformację, takich jak Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji (JTF), który ma pomóc regionom i sektorom dotkniętym przejściem na zieloną gospodarkę.
InvestEU, unijny program inwestycyjny, również odgrywa kluczową rolę w mobilizowaniu prywatnych środków finansowych na rzecz zrównoważonych projektów.
Istnieją jednak obawy, że fundusze te nie są wystarczające, aby zaspokoić wszystkie potrzeby i że potrzebne są innowacyjne rozwiązania, aby przyciągnąć więcej prywatnych inwestycji. Zielone obligacje to kolejne ważne rozwiązanie finansowe.
Są to instrumenty dłużne emitowane przez rządy lub firmy w celu finansowania zrównoważonych projektów, takich jak energia odnawialna lub zielona infrastruktura.
Rynek zielonych obligacji znacznie się rozwinął w ostatnich latach, ale nadal istnieją wyzwania związane ze standaryzacją tych instrumentów oraz zapewnieniem przejrzystości i wiarygodności finansowanych projektów.
Banki centralne i finansowe organy regulacyjne odgrywają kluczową rolę we wspieraniu zielonej transformacji.
Uwzględniając ryzyko klimatyczne w swoich ocenach ryzyka i promując inwestycje w zrównoważone aktywa, mogą zachęcać system finansowy do wspierania celów klimatycznych.
Ponadto UE bada możliwości włączenia kryteriów zrównoważonego rozwoju do polityki podatkowej i inwestycyjnej, co mogłoby obejmować reformę opodatkowania w celu zachęcenia do bardziej ekologicznych zachowań i wygenerowania dodatkowych dochodów na finansowanie zielonej transformacji.

Równoważenie ambicji i rzeczywistości w zielonej transformacji UE

W badaniu Partii ECR stwierdzono, że zielona transformacja UE jest złożonym i wielowymiarowym wyzwaniem, wymagającym starannej równowagi między ambitnymi celami klimatycznymi a realiami gospodarczymi i społecznymi państw członkowskich.
Istotne jest, aby transformacja była zarządzana w sposób sprawiedliwy, zapewniając odpowiednie wsparcie dla wszystkich regionów i sektorów gospodarki, aby uniknąć pogłębiania istniejących nierówności.
Kluczowe znaczenie ma również utrzymanie przez UE globalnej konkurencyjności podczas wdrażania zielonej transformacji.
Wiąże się to nie tylko z opracowywaniem i przyjmowaniem innowacyjnych technologii, ale także z zapewnieniem ram prawnych i regulacyjnych, które wspierają wzrost gospodarczy i tworzenie miejsc pracy. Sukces zielonej transformacji będzie zależał od zdolności UE do zmobilizowania odpowiednich zasobów finansowych i stworzenia ram współpracy międzynarodowej w celu wspierania globalnych działań na rzecz klimatu.
Tylko dzięki skoordynowanemu i integracyjnemu podejściu Unia Europejska może osiągnąć swoje cele klimatyczne i stać się światowym liderem w walce ze zmianami klimatu.