Zamrożone przez Rosję 300 miliardów dolarów może odbudować Ukrainę. Czy tak się stanie?

W wielkiej geopolitycznej grze w szachy Zachód potencjalnie znalazł nowy gambit: wykorzystując zamrożone aktywa Rosji do odbudowy tego samego narodu, który chciał zdemontować. Jest to posunięcie, które łączy w sobie poetycką sprawiedliwość z pragmatyzmem finansowym, odwracając się od Moskwy w sposób, którego nawet najbardziej doświadczony strateg Kremla mógł nie przewidzieć. Ale czy taki ruch jest możliwy?

Zamrożone miliardy

Kiedy Rosja zdecydowała się wkroczyć nieproszona do Ukrainy w 2022 roku, Zachód odpowiedział sankcjami, które przyprawiłyby o rumieniec ekonomistów z czasów zimnej wojny. Jednym z najważniejszych z tych środków było zamrożenie aktywów rosyjskiego banku centralnego przechowywanych za granicą, na łączną kwotę około 300 miliardów dolarów. Fundusze te, obecnie unieruchomione w zachodnich instytucjach finansowych, stanowią około połowy całkowitych rosyjskich rezerw walutowych i złota. Unia Europejska posiada lwią część, z szacunkami wahającymi się od 201 miliardów euro do 210 miliardów euro, podczas gdy Stany Zjednoczone i Japonia posiadają mniejsze części.

Plan

W listopadzie kraje G7 opracowały plan wykorzystania odsetek wygenerowanych z tych zamrożonych aktywów do sfinansowania pożyczek na odbudowę Ukrainy. Plan zakłada udzielenie Ukrainie pożyczek w wysokości 50 miliardów dolarów, przy czym Stany Zjednoczone wniosą 20 miliardów dolarów, Unia Europejska kolejne 20 miliardów dolarów, a pozostałe 10 miliardów dolarów pochodzi z Kanady, Wielkiej Brytanii i Japonii. Pożyczki te mają być obsługiwane i spłacane z wpływów z unieruchomionych rosyjskich aktywów, skutecznie zapewniając, że własne pieniądze Rosji zostaną wykorzystane do odbudowy kraju, który chciała zniszczyć. To finansowa „karma”, która przekierowuje zasoby agresora na leczenie zadanych przez niego ran. W połowie grudnia fiński sąd nakazał sprzedaż rosyjskich aktywów o wartości 34 milionów euro w celu przekazania ich na rzecz Ukrainy. Jak dotąd Finlandia jest jednak jedynym krajem UE, który trwale skonfiskował część zamrożonego majątku na drodze sądowej.

Prawna akrobatyka i dylematy

Oczywiście przejęcie i zmiana przeznaczenia majątku suwerennego państwa nie jest tak proste, jak znalezienie luźnych drobniaków w poduszkach kanapy. Prawo międzynarodowe, z jego niezliczonymi traktatami i zasadami, nie do końca uśmiecha się do konfiskaty własności innego państwa. Immunitet suwerenny i umowy o ochronie inwestycji stanowią ogromne przeszkody prawne. Aby ominąć te przeszkody, kraje zachodnie zdecydowały się na bardziej zniuansowane podejście: wykorzystując odsetki generowane przez zamrożone aktywa, a nie kwotę główną. Metoda ta, choć nadal skomplikowana pod względem prawnym, jest postrzegana jako bardziej opłacalne obejście, pozwalające na przepływ funduszy do Ukrainy bez jawnego wywłaszczenia. Jednak²⁰ grudnia Valdis Dombrovkis, europejski komisarz ds. handlu, przewodził zmianie tonu w tej sprawie w Parlamencie Europejskim. „Z pewnością musimy zbadać i pracować nad wszystkimi opcjami” – powiedział Dombrovskis w wywiadzie. „W prawie międzynarodowym istnieje ugruntowana zasada, że agresor ponosi odpowiedzialność za szkody, które wyrządza, więc musimy znaleźć sposób, aby Rosja zapłaciła za szkody, które wyrządza w Ukrainie”. Służby dyplomatyczne UE przeprowadzają nowe oceny ryzyka finansowego i gospodarczego związanego z konfiskatą rosyjskich aktywów i przekazaniem ich Ukrainie, podał wcześniej Bloomberg. Dyskusja nabiera nowego tempa, ponieważ blok stoi w obliczu ryzyka wycofania lub odcięcia amerykańskiej pomocy dla Kijowa po inauguracji Donalda Trumpa. Decyzja o zmianie przeznaczenia rosyjskich aktywów nie spotkała się z powszechnym aplauzem. Moskwa w przewidywalny sposób określiła ten ruch jako „całkowite bezprawie”, grożąc środkami odwetowymi, które mogą obejmować konfiskatę zachodnich aktywów w Rosji. Państwowa agencja informacyjna RIA poinformowała, że zachodnie firmy posiadają w Rosji aktywa o wartości co najmniej 288 miliardów dolarów, co czyni je potencjalnymi celami takich działań. Niektóre z największych aktywów można znaleźć w przemyśle energetycznym i motoryzacyjnym. W Unii Europejskiej plan wywołał debatę. Austriacki minister spraw zagranicznych Alexander Schallenberg ostrzegł, że bez „wodoszczelnego” uzasadnienia prawnego, konfiskata może być „ogromną porażką, a w zasadzie hańbą” dla UE. Przypomina to, że w stosunkach międzynarodowych moralne wyżyny mogą być śliskim zboczem.

Ile wojna będzie kosztować Ukrainę?

Zniszczenia dokonane przez rosyjską inwazję pozostawiły Ukrainę z rachunkiem za odbudowę szacowanym na 411 miliardów dolarów w marcu 2023 roku. Niektóre prognozy sugerują, że całkowity koszt może ostatecznie przekroczyć 1 bilion dolarów, w zależności od trajektorii wojny. Wspomniany wyżej pakiet pożyczkowy o wartości 50 miliardów dolarów, choć znaczący, jest jedynie zaliczką na poczet szerszych wysiłków na rzecz odbudowy. To jak próba łatania tonącego statku taśmą klejącą – pomocne, ale mało kompleksowe rozwiązanie. Niemniej jednak jest to początek, który ma symboliczne znaczenie, ponieważ kieruje rosyjskie zasoby na odbudowę Ukrainy. Ukraińskie linie kolejowe, autostrady i mosty doznały poważnych uszkodzeń, zakłócając linię życia, która łączy miasta i miasteczka. Koleje, niezbędne do przemieszczania towarów i ludzi, były szczególnym celem, z dziesiątkami zniszczonych stacji, torów i składów towarowych. Autostrady i mosty, niezbędne do ewakuacji ludności cywilnej i logistyki wojskowej, zostały zbombardowane w celu utrudnienia ruchu. Odbudowa tych sieci będzie wymagać miliardów dolarów, ponieważ przywrócenie infrastruktury transportowej nie polega jedynie na naprawie fizycznych struktur, ale także na zapewnieniu bezpieczeństwa i modernizacji w celu spełnienia międzynarodowych standardów. Infrastruktura energetyczna była również głównym celem rosyjskiej agresji, pogrążając miliony Ukraińców w ciemności i zimnie podczas zim. Elektrownie, podstacje i linie przesyłowe były wielokrotnie atakowane. Zależność Ukrainy od rozległej sieci elektrowni jądrowych, cieplnych i wodnych oznacza, że uszkodzenie tych obiektów ma szeroki wpływ na przemysł, opiekę zdrowotną i życie codzienne. Odbudowa systemów energetycznych jest szczególnie kosztowna ze względu na złożoność wymiany zaawansowanego sprzętu i zapewnienia odporności na przyszłe ataki. Bank Światowy szacuje, że sama odbudowa sektora energetycznego może kosztować dziesiątki miliardów dolarów. Co więcej, miasta takie jak Mariupol, Charków i Bachmut legły w gruzach. Budynki mieszkalne, szkoły i szpitale zostały zniszczone, wysiedlając miliony ludzi. Odbudowa ośrodków miejskich obejmuje nie tylko odbudowę fizyczną, ale także ożywienie lokalnych gospodarek, przywrócenie usług społecznych i zajęcie się skażeniem środowiska spowodowanym ciężkimi bombardowaniami. Skala dewastacji miast sprawia, że wysiłek ten jest jednym z najdroższych we współczesnej historii.

Wnioski

Chociaż plan wykorzystania zamrożonych rosyjskich aktywów do sfinansowania odbudowy Ukrainy jest innowacyjny, jest on najeżony wyzwaniami. Na horyzoncie rysują się batalie prawne, a geopolityczna szachownica nieustannie się zmienia. Przyszła administracja USA, pod rządami prezydenta elekta Donalda Trumpa, zasygnalizowała potencjalne zmiany w polityce, które mogą wpłynąć na realizację planu. Nie wiadomo jednak, jak ⁴⁷. prezydent przechyli szalę na swoją stronę. Nie należy zapominać, że Donald Trump wykazał się nieoczekiwaną serdecznością wobec ukraińskiego prezydenta Zełenskiego, spotykając się z nim zarówno w Nowym Jorku, jak i Paryżu i prowadząc rozmowy, które jego zespół określił jako „konstruktywne”. Co więcej, etyczne implikacje wykorzystania aktywów jednego kraju do odbudowy innego rodzą pytania o precedens. Jeśli Zachód może dziś zmienić przeznaczenie rosyjskich funduszy, co powstrzyma podobne działania przeciwko innym narodom w przyszłości? To puszka Pandory, którą decydenci polityczni muszą otwierać ostrożnie. Jeśli w końcu się powiedzie, strategia Zachodu polegająca na wykorzystaniu zamrożonych aktywów Rosji do odbudowy Ukrainy może być mistrzowskim manewrem finansowym i dyplomatycznym. Zmusza Moskwę do pokrycia kosztów odbudowy narodu, który chciała podporządkować, zamieniając agresję w nieświadomy akt restytucji. Jednak droga naprzód jest obciążona zawiłościami prawnymi, wątpliwościami etycznymi i ryzykiem geopolitycznym. Gdy świat obserwuje rozwój tej bezprecedensowej sagi, jedno jest jasne: w grze o wysoką stawkę, jaką jest polityka międzynarodowa, dzisiejszy szach mat może szybko stać się jutrzejszym impasem.