Subscribe
W ciągu ostatniej dekady państwa członkowskie UE stanęły w obliczu wielu poważnych wyzwań, począwszy od globalnego kryzysu finansowego z 2008 r., który wywarł głęboki wpływ na gospodarkę UE. Wzajemne powiązania między gospodarką a sektorem finansowym ułatwiły rozprzestrzenienie się kryzysu finansowego ze Stanów Zjednoczonych do Europy, tworząc efekt domina. UE początkowo stanęła w obliczu Wielkiej Recesji w latach 2008-2009, a następnie kryzysu zadłużenia państwowego w kilku państwach członkowskich, z których najbardziej nagłośnionym przypadkiem była Grecja.
Te połączone kryzysy miały znaczące konsekwencje dla wzrostu gospodarczego, inwestycji, rynku pracy i środków fiskalnych przyjętych przez rządy w wielu krajach UE. W odpowiedzi na kryzys UE wdrożyła środki krótkoterminowe, w tym środki pomocy finansowej w celu ratowania banków przed upadłością oraz reformy mające na celu wyeliminowanie słabości. W dłuższej perspektywie podjęto wysiłki w celu poprawy odporności, takie jak wzmocnienie stabilności sektora finansowego, wzmocnienie zarządzania gospodarczego i przeprowadzenie reform strukturalnych. Ponadto pandemia COVID-19, która znacząco wpłynęła na europejski system bankowy, przyniosła zarówno wyzwania, jak i możliwości. Europejskie banki doświadczyły spadków zysków z powodu zmniejszonego popytu i rządowych interwencji na rynku kapitałowym. Jednocześnie możemy powiedzieć, że była też pozytywna strona, ponieważ proces cyfryzacji w europejskim sektorze instytucji finansowych został przyspieszony. Ostatnia dekada przyniosła również rosnące ryzyko geopolityczne i podatność na zagrożenia dla sektora bankowego. Powszechnie wiadomo, że sektor bankowy musi zająć się takimi kwestiami, jak cyberataki na instytucje finansowe, nieściągalne kredyty związane z energią i wpływ wahań cen energii na jakość kredytów, zmiany strukturalne w gospodarce strefy euro wpływające na banki oraz wzajemne powiązania między rynkami energii i instytucjami finansowymi. Pomimo tych niepewności, nadal istnieją wyraźne obszary, w których sektor bankowy będzie kontynuował proces transformacji: zarządzanie ryzykiem geopolitycznym, presja regulacyjna i zgodność, cyfryzacja i FinTech, wdrażanie zrównoważonego modelu biznesowego, takiego jak integracja kwestii środowiskowych, społecznych i ładu korporacyjnego z działalnością instytucji finansowych i procesami decyzyjnymi.
Europejski system bankowy naznaczony surowymi regulacjami UE
Transformacja sektora bankowego w Unii Europejskiej i Europie Północnej charakteryzuje się szeregiem istotnych zmian, które przekształciły regionalny krajobraz finansowy. Dlatego w ostatnich latach integracja gospodarcza i rygorystyczne przepisy UE, wraz z szybkim postępem technologicznym, skłoniły banki do przyjęcia nowych modeli biznesowych, poprawy wydajności operacyjnej i innowacji w zakresie oferowanych usług. W szczególności, jak wspomniano powyżej, cyfryzacja miała niezwykle silny wpływ, prowadząc do rozwoju i powszechnego przyjęcia bankowości internetowej i mobilnej. Zmiany te miały również znaczące konsekwencje dla konkurencji w sektorze bankowym w krajach bałtyckich (Estonia, Łotwa i Litwa). Rynki bankowe w tych krajach notowanych na giełdzie stały się znacznie bardziej zdywersyfikowane, a tym samym bardziej konkurencyjne, pod wpływem zarówno banków międzynarodowych, jak i innowacyjnych graczy lokalnych.
Konsolidacja finansowa i wejście na rynek nowych graczy oferujących usługi finansowe, takich jak fintechy, zwiększyły konkurencję, skłaniając tradycyjne banki do przeglądu swoich strategii. Zmusiło to tradycyjne banki do dostosowania się do nowych, konkurencyjnych warunków rynkowych. Zmiany te pomogły poprawić jakość usług dla konsumentów i zwiększyć dostępność produktów finansowych, ale przyniosły również wyzwania związane po pierwsze z cyberbezpieczeństwem, a po drugie z powiązanymi regulacjami. Niedawne zawirowania w globalnym sektorze bankowym zwiększyły wyzwania związane z polityką pieniężną i inflacją, dodatkowo komplikując sytuację gospodarczą, na którą już wpłynęła pandemia, konflikt wywołany dwa lata temu przez Rosję na Ukrainie i alarmujący wzrost inflacji. Banki odgrywają kluczową rolę we wzroście gospodarczym poprzez dostarczanie kapitału i usług finansowych, wspierając tym samym rozwój społeczności.
Jaka jest rola banków w rozwoju gospodarczym?
Zgodnie z badaniem zleconym przez partię ECR, zidentyfikowano pięć czynników, które banki odgrywają w gospodarce (finansowanie projektów infrastrukturalnych, promowanie włączenia finansowego, wspieranie handlu międzynarodowego, wspieranie małych przedsiębiorstw, zachęcanie do oszczędzania i inwestowania).
Wiadomo, że banki wspierają wzrost gospodarczy poprzez finansowanie kluczowych projektów infrastrukturalnych, takich jak drogi, mosty i lotniska, które nieuchronnie tworzą miejsca pracy i jednocześnie zwiększają produktywność. Inną rolą banków jest promowanie dostępu do usług finansowych dla wszystkich grup dochodowych i lokalizacji geograficznych, zmniejszając w ten sposób ubóstwo i wspierając rozwój gospodarczy. Zapewniając akredytywy i finansowanie handlu, banki ułatwiają transakcje transgraniczne, promując globalną współpracę. Banki zapewniają kapitał i usługi finansowe małym firmom, które są siłą napędową lokalnych i regionalnych gospodarek, tworząc miejsca pracy i stymulując wzrost gospodarczy. Oferując rachunki oszczędnościowe i produkty inwestycyjne, banki pomagają osobom fizycznym i firmom budować bogactwo i planować przyszłość, stymulując w ten sposób wzrost gospodarczy.
Jakie są wewnętrzne i zewnętrzne czynniki wpływające na wyniki banków?
Stan rozwoju systemu finansowego, polityka monetarna i fiskalna, konkurencja (mówimy o zdrowej konkurencji), polityka importowo-eksportowa, ogólny poziom dochodów i dostęp do rynku pieniężnego można uznać za zewnętrzne czynniki ekonomiczne. Z drugiej strony, rosnące ceny energii były głównym czynnikiem prowadzącym do rekordowej inflacji na poziomie 9,6% w krajach UE i 8,6% w strefie euro w czerwcu 2022 roku. Europejski Bank Centralny (EBC) podniósł swoją główną stopę procentową do 0,5% w lipcu 2022 r., co było pierwszą podwyżką od marca 2016 r., i kontynuował jej podnoszenie niemal co miesiąc do 4,5% w grudniu 2023 r. Wysoka inflacja spowodowała wzrost oprocentowania kredytów hipotecznych w Europie, wpływając na koszty utrzymania. Oprocentowanie kredytów hipotecznych znacznie wzrosło w 2022 r., Podwajając się w wielu krajach. Na Węgrzech średnie oprocentowanie kredytów hipotecznych osiągnęło prawie 10% w pierwszym kwartale 2023 roku, w porównaniu do około 3,5% w 2022 roku. Niezwykle pozytywną rzeczą jest to, że kraje skandynawskie zdołały utrzymać niższe oprocentowanie kredytów hipotecznych ze względu na stabilność finansową. Cyfryzacja i konkurencja ze strony podmiotów pozabankowych doprowadziły do wzrostu penetracji bankowości internetowej, przy zmniejszonym zapotrzebowaniu na fizyczne oddziały i zmianach strukturalnych w zatrudnieniu w bankowości. Cyfrowe niebanki zyskują na popularności, współpracując z tradycyjnymi bankami i rozszerzając swoje usługi.
Transformacja bankowości w Europie
Na proces transformacji europejskiego sektora bankowego wpływają czynniki zewnętrzne, takie jak ryzyko geopolityczne, presja regulacyjna i cyfryzacja. Banki muszą dostosować się do nowych technologii i wdrożyć zrównoważone modele biznesowe. Co oznacza przyjęcie kryteriów środowiskowych, społecznych i zarządczych (ESG)? Banki włączają kryteria ESG do usług finansowych, odzwierciedlając swoją odpowiedzialność za kształtowanie zrównoważonej przyszłości, a Europejski Urząd Nadzoru Bankowego (EBA) wydał wytyczne dotyczące zarządzania ryzykiem ESG.
Konkurencja w skandynawskim sektorze bankowym: Banki, właściciele i modele biznesowe
W krajach bałtyckich przejście od gospodarki planowej do rynkowej doprowadziło do liberalizacji systemów finansowych i zniesienia ograniczeń dla inwestorów zagranicznych na rynkach bankowych. Od tego czasu odsetek banków będących własnością inwestorów zagranicznych stale rośnie, przyczyniając się i znacząco kształtując krajobraz sektora bankowego w regionie. We wczesnych latach kapitał zagraniczny napływał głównie z krajów skandynawskich i Niemiec, a później także z Ameryki. Na przykład w Estonii wejście zagranicznych udziałowców (kapitału) było szybsze niż na Litwie i Łotwie. Tak więc pod koniec lat 90. banki będące własnością zagraniczną stanowiły około 90% wszystkich aktywów bankowych. Na Litwie masowe wejście kapitału zagranicznego nastąpiło później, ale do 2002 r. zagraniczne banki posiadały ponad 90% aktywów bankowych. Na Łotwie obecność kapitału zagranicznego była niższa, osiągając około 80% w 2022 roku.
Według badania ECR, modele biznesowe banków w krajach bałtyckich rozwinęły się w różny sposób. Na przykład Litwa skupiła się na klientach krajowych, oferując szeroki zakres uniwersalnych usług bankowych dla firm i osób fizycznych, głównie za pośrednictwem szwedzkich banków. Na Łotwie na model bankowości wpływ miały czynniki historyczne i geopolityczne, a sektor bankowy składał się z dwóch głównych segmentów: usług dla klientów krajowych, zdominowanych przez spółki zależne dużych banków skandynawskich, oraz usług dla klientów międzynarodowych, oferowanych głównie przez lokalne banki łotewskie. Łotwa stała się międzynarodowym centrum finansowym dla Rosji i Wspólnoty Niepodległych Państw, przyciągając znaczące międzynarodowe depozyty. Estonia stosowała pośredni model biznesowy, podobny do litewskich banków, koncentrując się na obsłudze estońskich lub związanych z Estonią firm i gospodarstw domowych. Wejście strategicznych inwestorów zagranicznych do największych banków bałtyckich uczyniło sektor bardziej odpornym na wstrząsy zewnętrzne, ale podniosło kwestię konkurencji bankowej. W 2022 r. 90% aktywów bankowych na Litwie, 85% w Estonii i 76% na Łotwie znajdowało się w posiadaniu banków, których główni akcjonariusze byli zagraniczni. Poziom koncentracji aktywów bankowych był znacznie wyższy niż średnia UE, co wskazuje na mniejszą konkurencję. W latach 1999-2008 sektor instytucji kredytowych w UE znacznie się rozwinął, ale po globalnym kryzysie finansowym liczba placówek bankowych i pracowników spadła. W krajach bałtyckich liczba oddziałów i pracowników początkowo wzrosła, ale gwałtownie spadła po kryzysie z powodu masowych zwolnień. Spadek ten odzwierciedla między innymi przejście na cyfryzację i większą wydajność.
W krajach bałtyckich kredyty krajowe udzielane przez banki sektorowi prywatnemu są systematycznie niższe niż średnia UE. Pomimo dostępnych zasobów, konserwatywne praktyki pożyczkowe i ograniczona konkurencja utrzymują stopy procentowe na wysokim poziomie. Jeśli chodzi o rentowność i wydajność, kraje bałtyckie miały lepsze wskaźniki niż średnia UE, z wysokim zwrotem z kapitału własnego (ROE) i marżą odsetkową netto (NIM). Wskaźnik kosztów do dochodów (CIR) był jednak niższy, co sugeruje mniejszą konkurencję i potencjalnie wyższe ryzyko w regionie. Powszechnie wiadomo, że mobilność klientów jest kluczowym czynnikiem konkurencji. W krajach UE mobilność klientów wyniosła 29% w latach 2017-2022 i 38% w Szwecji, ale na Litwie i Łotwie zmiana dostawcy kredytu hipotecznego była znacznie rzadsza. Na niską mobilność klientów mogą wpływać czynniki kulturowe lub inne czynniki specyficzne dla rynku lokalnego.
Historia dwóch rynków: Szwedzka bankowość w krajach bałtyckich i Szwecji
Rentowność jest głównym wskaźnikiem sukcesu banku. Istnieje przekonanie, że szwedzkie banki w regionie bałtyckim zarabiają więcej niż w Szwecji. Niniejsze badanie analizuje wskaźniki finansowe szwedzkich banków SEB i Swedbank we wszystkich krajach bałtyckich (Estonia, Łotwa i Litwa) oraz w Szwecji, w oparciu o roczne dane finansowe z lat 2005-2023. Badanie analizuje zwrot z kapitału własnego (ROE), zwrot z aktywów (ROA), marżę odsetkową netto (NIM) i wskaźnik kosztów do dochodów (CIR) w celu oceny dynamiki konkurencji sektora bankowego w tych regionach. Dane uzyskano z bazy danych Moody’s Orbis (2024). Za pomocą testów statystycznych porównano wyniki finansowe banków w różnych kombinacjach krajów.
Zwrot z kapitału własnego (ROE) to wskaźnik, który odzwierciedla zwrot z kapitału własnego banku. W marcu 2023 r. wskaźnik ROE w krajach nordyckich należał do najwyższych w Europie. Analiza wykazała, że w długim okresie ROE w Szwecji jest znacznie wyższe niż w Estonii. Nieistotne różnice między krajami bałtyckimi a Szwecją sugerują efektywne wykorzystanie zainwestowanego kapitału przez SEB i Swedbank we wszystkich regionach dzięki strategicznemu zarządzaniu kapitałem i standaryzacji operacji.
Zwrot z aktywów(ROA) wskazuje rentowność banku w stosunku do aktywów ogółem. Badanie wykazało znaczące różnice między Szwecją a krajami bałtyckimi, przy czym ROA był wyższy w regionie bałtyckim. Najwyższe wartości ROA odnotowano w Estonii, a Swedbank miał wyższą ROA niż SEB we wszystkich krajach. Może to być spowodowane większą i potencjalnie mniej rentowną bazą aktywów w Szwecji w porównaniu z krajami bałtyckimi.
Marża odsetkowa netto (NIM) to różnica między przychodami z odsetek a kosztami odsetek. W krajach bałtyckich wskaźnik NIM był znacznie wyższy niż w Szwecji, co sugeruje, że banki zarabiają więcej na spreadach stóp procentowych. Łotwa miała najwyższe wartości wskaźnika NIM, prawdopodobnie ze względu na wyższe oprocentowanie kredytów.
Wskaźnik kosztów do dochodów (CIR) mierzy efektywność zarządzania wydatkami w stosunku do dochodów. W Szwecji wskaźnik CIR był znacznie wyższy niż w Estonii, umiarkowanie wyższy niż na Łotwie i nieco wyższy niż na Litwie, co wskazuje na wyższą strukturę kosztów w Szwecji. Wyniki sugerują, że SEB i Swedbank zarządzają kosztami bardziej efektywnie w krajach bałtyckich. Analiza pokazuje, że chociaż szwedzkie banki miały wyższe wartości NIM i ROA w regionie bałtyckim, różnice w CIR i innych czynnikach wpływają na ogólną rentowność. Przyszłe badania obejmą wywiady z ekspertami na temat rozwoju łotewskiego sektora bankowego w kontekście krajów bałtyckich i północnoeuropejskich, aby zrozumieć przyszłe wyzwania i możliwości dla usług finansowych w tym regionie.
Autorami badań zleconych przez ECR Party są: Prof. Dr Gundars Bērziņš, Uniwersytet Łotewski; Prof. Dr Ramona Rupeika – Apoga, Uniwersytet Łotewski; Prof. Dr Jānis Priede, Uniwersytet Łotewski; Mg. soc. Elmārs Kehris, Łotewskie Stowarzyszenie Ekonomistów. Badanie otrzymało częściowe wsparcie finansowe od Parlamentu Europejskiego.