Sektor energii słonecznej w UE – identyfikacja szans i zagrożeń związanych z oszustwami dla konsumentów

Biorąc pod uwagę fenomenalny wzrost wartości rynkowej i wolumenu generowanej mocy, sektor energii słonecznej w UE jest zdumiewającym sukcesem. Na przykład inwestycje kapitałowe w fotowoltaikę w UE wzrosły z około 19 mld euro w 2020 r. do około 60 mld euro w 2023 r.

Kolejną wyraźną oznaką sukcesu sektora może być fakt, że choć do 2018 r. moc energii słonecznej w Unii Europejskiej po raz pierwszy przekroczyła 100 GW, podwojenie tej mocy zajęło tylko dodatkowe 4 lata, osiągając kamień milowy 200 GW w 2022 roku.

Dane opracowane przez liderów branży, takich jak SolarPower Europe, wskazują, że skumulowana moc zainstalowana w fotowoltaice w 27 państwach członkowskich UE wyniesie 269 GW na koniec 2023 r., wskazując jednocześnie, że trend wzrostowy będzie kontynuowany.

Chociaż jest to imponujące, istnieją wyraźne sygnały, że wysokie tempo wzrostu związane z ostatnimi latami może wkrótce nieco się zmniejszyć. SolarPower Europe oszacowało już, że można zaobserwować znaczne spowolnienie tempa wdrażania z 53% wzrostu w 2023 r. do 4% w 2024 r. (oznaczało to 92% spowolnienie wzrostu energii słonecznej), a obecnie przewiduje, że niskie jednocyfrowe roczne stopy wzrostu na poziomie 3-7% staną się normą w latach 2025-2028.

Niestety, niewiele wskazuje na równie znaczące spowolnienie chęci osób zaangażowanych w jawnie przestępcze operacje mające na celu oszukiwanie, wprowadzanie w błąd lub inne wykorzystywanie konsumentów w sektorze energii słonecznej do zaprzestania takich działań.

Oszustwa tego rodzaju, choć częściej wymierzone w osoby fizyczne na poziomie gospodarstw domowych lub rolnych, dotyczyły również agencji UE nadzorujących lub wdrażających politykę finansowania związaną z instalacją paneli słonecznych lub technologii mikrogeneracji. Niekiedy dotyczyło to nawet rządów jako domniemanych sprawców oszustwa. Jako przykład tego ostatniego możemy wskazać sprawę z 2021 r. zgłoszoną przez Journalismfund Europe, niezależną organizację non-profit z siedzibą w Brukseli, która skupiła się na potencjalnej korupcji związanej ze wsparciem energii słonecznej w Czechach i na Słowacji. Jak donosi Journalismfund Europe, rząd w Czechach odkładał zmiany w prawie umożliwiające gwarantowaną przez państwo cenę energii słonecznej, aby dopasować ją do spadku inwestycji w energię słoneczną. W rezultacie twierdził, że państwo gwarantowało wygórowane ceny do końca 2010 roku każdemu, kto zbudował elektrownię słoneczną.

W odniesieniu do Słowacji kwestie dotyczyły nadużycia procedury przetargowej, która rzekomo faworyzowała słowackich oligarchów.

Inny przypadek nadużycia procesu przetargowego miał miejsce w kwietniu 2023 r., kiedy węgierski Urząd ds. Uczciwości, który jest niezależnym organem administracji publicznej nadzorującym wykorzystanie funduszy UE w tym kraju, stwierdził, że kilka firm zajmujących się panelami słonecznymi zaangażowało się w zmowę w przetargach Unii Europejskiej, ograniczając w ten sposób konkurencję.

Doprowadziło to do skierowania sprawy do węgierskiego organu ochrony konkurencji.

W wydanym w tej sprawie oświadczeniu Integrity Authority ujawniło, że przeprowadziło z urzędu postępowanie wyjaśniające w sprawie wniosków o dofinansowanie złożonych w ramach naboru nr VP6-7.2.1.4-17 pt. VP6-7.2.1.4-17 zatytułowanego „Rozwój elektryczności, zaopatrzenia w wodę i gospodarki ściekowej w małych gospodarstwach domowych” Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich.

Zgodnie z zawiadomieniem zwycięski oferent zapewnił, angażując się w zmowę z dwoma innymi oferentami w celu wykluczenia uczciwej konkurencji cenowej na rynku, że jego własne oferty były zawsze najkorzystniejszymi i zwycięskimi ofertami w przetargach dotyczących instalacji systemów paneli słonecznych.

Dalsze dowody na bardziej złożone nielegalne praktyki mające wpływ na sektor energii słonecznej pojawiły się w listopadzie 2024 roku. Rozwoju Handlu w Hongkongu (HKTDC) poinformowała, że chińscy producenci paneli słonecznych Wuxi Suntech Power i Zhejiang Sunflower przegrali spory prawne przeciwko decyzjom Unii Europejskiej, które usunęły ich z porozumienia cenowego mającego na celu uniknięcie karnych ceł handlowych.

Poinformowano, że sprawa dotyczyła porozumienia z 2013 r. zawartego między UE a większością chińskich producentów paneli słonecznych w celu przeciwdziałania domniemanym praktykom dumpingowym. W ramach „zobowiązania minimalnej ceny importowej”.

Niedawno Prokuratura Europejska (EPPO) w Lublanie (Słowenia) poinformowała, że prowadzi dochodzenie w sprawie próby oszustwa obejmującego 340 000 euro z funduszy UE, a przeszukania domów przeprowadzono w dniach 7 i 8 stycznia 2025 r.

Dochodzenie EPPO w tej sprawie koncentruje się na dwóch firmach podejrzanych o próbę nieuczciwego uzyskania funduszy na współfinansowanie małych elektrowni słonecznych w ramach publicznego zaproszenia słoweńskiego Ministerstwa Infrastruktury finansowanego z Funduszu Spójności UE.

Zgodnie z oświadczeniem EPPO, firmy złożyły dwa oddzielne wnioski, przedstawiając je jako odrębne projekty, podczas gdy oba odnosiły się do tej samej elektrowni słonecznej zlokalizowanej na jednym terenie. To rzekome wprowadzenie w błąd miało na celu obejście wymogu uzyskania pozwolenia na budowę.

EPPO podkreśla jednak, że dochodzenie jest w toku, a zatem wszystkie zainteresowane osoby są uważane za niewinne do czasu udowodnienia im winy przez właściwe słoweńskie sądy.

Sprawy, które nie dotyczą takiego poziomu zorganizowanych, usiłowanych lub domniemanych nadużyć funduszy UE, ale mimo to są związane z instalacjami paneli słonecznych lub energii słonecznej, można by z łatwością mnożyć.

W pewnym sensie nie jest to zaskakujące. Branża wydająca dziesiątki miliardów na wydatki kapitałowe odzwierciedla lub przynajmniej przewiduje ogromny poziom popytu publicznego.

Niefortunna rzeczywistość jest zatem taka, że pomimo solidnych przepisów już obowiązujących w zakresie dyrektyw UE dotyczących zamówień publicznych, które obejmują przetargi w wielu sektorach, w tym w sektorze energii słonecznej, oszustwa tego rodzaju nasilają się.

W tak lukratywnym środowisku, nieuczciwi operatorzy, podobnie jak pasożyty działające w żywicielu, często wprowadzają się, aby uzyskać maksymalne korzyści kosztem zwykłych inwestorów, którzy po prostu szukają dostępu do czystych źródeł energii odnawialnej, które zmniejszą ich koszty energii elektrycznej i energii w gospodarstwie domowym.

Doniesienia z Francji pokazały wzrost tego rodzaju oszukańczej działalności, a jedna sieć przestępcza została oskarżona o defraudację 27 milionów euro za pośrednictwem MaPrimeRénov, francuskiego programu pomocy publicznej na energooszczędne remonty domów. Dochodzenia ujawniły nieuczciwe praktyki wymierzone w najbardziej narażone gospodarstwa domowe.

Według doniesień Irish Times, para została pozbawiona 10 000 euro ze swojego konta bankowego po tym, jak nielegalna firma z powodzeniem zaangażowała się w oszustwo polegające na wystawianiu fałszywych faktur. Przykłady tego rodzaju można by mnożyć z łatwością.

Liczba takich incydentów prawdopodobnie wzrośnie wraz ze wzrostem liczby wniosków składanych do irlandzkiego rządowego programu wsparcia mikrogeneracji (MSS), który zapewnia dotacje kapitałowe za pośrednictwem irlandzkiego urzędu ds. zrównoważonej energii (SEAI) na instalacje fotowoltaiczne, w formie domowych instalacji fotowoltaicznych i programów mikrogeneracji dla gospodarstw domowych.

Jest to szczególnie atrakcyjna opcja dla irlandzkich gospodarstw domowych, ponieważ mikrogeneracja ma odegrać ważną rolę w tworzeniu możliwości dla domów, szkół, grup społecznych i małych klientów komercyjnych w zakresie wytwarzania i zużywania własnej energii elektrycznej.

Ponieważ program w dużej mierze opiera się na prywatnych instalacjach, jest również wysoce prawdopodobne, że trzeba będzie zająć się obawami związanymi ze wzrostem liczby oszustw związanych z fałszywymi fakturami.

W tym względzie warto zwrócić uwagę na zalecenia zawarte w publikacji irlandzkiego parlamentu Joint Committee on Finance, Public Expenditure and Reform and Taoiseach Report on Authorised Push Payment Fraud w październiku 2024 roku.

Oszustwa typu push payment polegają na nakłonieniu osoby fizycznej lub firmy do wysłania pieniędzy ze swojego konta na konto kontrolowane przez oszusta.

Komitet zalecił opublikowanie krajowej strategii zwalczania przestępczości gospodarczej, opracowanie wspólnej bazy danych o oszustwach oraz lepszą koordynację i komunikację między rządem, Gardái, sektorem bankowym i firmami zajmującymi się mediami społecznościowymi.

Wysiłki mające na celu zwalczanie tej działalności na poziomie gospodarstw domowych często koncentrują się na pomaganiu konsumentom w uświadomieniu sobie, że złośliwe ukierunkowanie często obejmuje oferty paneli słonecznych na podejrzanie niskich poziomach. Jest to często powiązane z przesadnymi twierdzeniami o autonomii energetycznej i oszustwach związanych z podatkiem VAT, w przypadku których oszust twierdzi, że konsument może w pełni odzyskać podatek VAT.

Podsumowując, możemy stwierdzić, że podczas gdy istnieje znaczący i rosnący popyt publiczny na panele słoneczne i energię słoneczną, istnieje również powszechna i często udana próba nadużycia tego popytu poprzez nieuczciwe praktyki.

Aby chronić konsumentów, utrzymać integralność sektora energii słonecznej i chronić bieżące szczytne cele, w tym sprzedaż mikro-generowanej energii słonecznej z powrotem do sieci krajowej, jak ma to miejsce w Irlandii, pilnie potrzebna jest czujność.